Нарықты зерттеу және сегменттеудің пәні мен әдістері

ДӘРІС ТЕЗИСТЕРІ

Тақырып 1.Нарықты зерттеу және сегменттеудің пәні мен әдістері.

Тақырып мақсаты: Нарықты зерттеу және сегменттеудің теориясы және методологиясымен танысу. 

Сүрақтар:

1.     Нарықты зерттеу және сегменттеудің пәні.

2.     Ғылымның әдістемесі.

3.     Нарықтың жалпы сипаттамасы.

4.     Кәзіргі кезде нарықты зерттеу және сегменттеудің алатын орны.

Бүгінгі таңдағы ауқымды өзгерістер кезеңі қоғам өмірінің барлық саласын жан-жақты қамтуда. Сол себепті қалыптасқан құрылымды мүлдем жаңартып, зерттеу және сегменттеу-әлеуметтік және рухани дамуға жол ашатын демократиялық қоғам құруға сай зерттеу және сегменттеуны нарықты қатынастарға көшіру міндеті тұр.

Нарықты зерттеу және сегменттеуда әр адам нарық заңдары мен мемлекеттің заңдылық актілеріне негізделе отырып өз еркімен шешімдер қабылдауы керек. Нарықты зерттеу және сегменттеуда адамдардың жемісті  қызметінің қажетті шарты болып сол адамдардың нарықтың қызмет ету механизмін және ұйымдастырылуын білу табылады.

Нарықты зерттеу және сегменттеудің мазмұнын ашпай тұрып, зерттеу және сегменттеу дегеніміз не деген мәселеге тоқталған жөн. “Экономия” терминін алғашқы рет ұсынған Ксенофонт, мұның мағынасы үй шаруашылығы (ойкос-үй, шаруашылық; номос-заң) деген ұғымды білдіреді.

Зерттеу және сегменттеу ғылым ретінде қоғам және ұлттың алдында тұрған маңызды проблемаларға жауап беруі қажет. Зерттеу және сегменттеудің негізгі қызметі адамның өмір сүруі, дамуы үшін қажетті материалдық игіліктер жасау болып табылады. Адам қоғамының өмір сүру негізі-өндіріс. Зерттеу және сегменттеу екі негізгі аксиомаға негізделеді: шексіз мұқтаждықтар мен шектеулі ресурстар.

Мұқтаждықтар-бұл адамдардың белгілі бір пайдалылығы бар игіліктерді иелену мен пайдалануға деген ынталылығы.

Мұқтаждықтарды қанағаттандыратын құралдар игіліктер болып табылады. Бір игіліктер шексіз мөлшерде болады, ал екіншісі-шектеулі. Соңғылары зерттеу және сегменттеу игіліктер деп аталады. Өндірістің түпкі мақсаты-тұтыну болып табылады.Қазіргі уақытта зерттеу және сегменттеу әрбір адамның өмір сүруін қамтамасыз ететін күрделі организм. Материалдық игіліктер циклдық қозғалыста болады. Олар өндіріс-бөліс-айырбас-тұтыныс айналымы бойынша жүреді.

 Зерттеу және сегменттеу игіліктерді өндіру үшін ресурстар, яғни қоғамның әлеуметтік мүмкіндіктері пайдаланады. Өндіріс үрдісінде ресурстар өндіріс факторларына айналады, олар келесі топтарға бөлінеді: жер, еңбек, капитал, кәсіпкерлік. Шектеулі ресурстар жағдайында таңдау мәселесі туындайды. Оларды пайдаланудың ең тиімді тәсілін табу керек, ол үшін мына 3 сұраққа жауап беру қажет:

1.           Не өндіру керек, яғни қандай өнімдер мен қызмет түрлері және олардың қанша мөлшерде өндірілуі мүмкін?

2.           Қалай өндіру керек? Пайдалы өнімдер қалай өндіріледі немесе олар қандай материалдық, адам ресурстары арқылы және қандай технологияның көмегімен өндіріледі.

3.           Кім үшін өндіру керек, яғни өнімдер және  қызметтерді кім үшін өндіру қажет, олар қалай бөлінеді және түптің түбінде кімдердің тұтынуына түседі?

Осы проблемаларды шешу барысында адамдар табиғатпен белгілі бір байланыста болып, жаратылыс байлықтары мен энергиясына деген қажеттілік туындайды. Табиғаттың бұл ресурстарын адамзат қажетіне пайдалану жоғарыда айтылған проблемаларды ұтымды шешумен тікелей байланысты.

    Ғылыми білімнің қай саласы болсын, олар кездейсоқ пайда болмайды. Олардың түбегейлі тарихи тамыры бар. Сондықтан әрбір зерттеуші-ғалымның өзі айналысатын ғылымның тарихын білуі міндетті шарт.

Зерттеу және сегменттеу бес негізгі бөлімнен тұрады: кіріспе, микрозерттеу және сегменттеу, мезозерттеу және сегменттеу, макрозерттеу және сегменттеу, мегозерттеу және сегменттеу. Зерттеу және сегменттеу екіге бөлінеді: оң зерттеу және сегменттеу-дерек негіздегі зерттеу және сегменттеу қылық туралы болжаулар. Нормативті зерттеу және сегменттеу-елдің зерттеу және сегменттеу туралы бағалау пікірі.

  Зерттеу және сегменттеу шектеулі ресурстар әлеміндегі өндіріс-бөліс-айырбас-тұтыныс процессінде адамдар арасында қалыптасатын объективті зерттеу және сегменттеу қатынастардың жүйесі болып табылады.

  Нарықты зерттеу және сегменттеу-өндірушілер мен тұтынушылар нарық арқылы әрекет ететін шаруашылықты ұйымдастыру нысаны.

  Нарықты зерттеу және сегменттеуда қолданылатын әдістер жалпы және жеке болып бөлінеді. Жалпы әдістерге - абстракция әдісі, талдау, синтез, индукция, дедукция, жорамал, эксперимент, жүйелі талдау жатады. Жеке әдістер: экстраполяция, зерттеу және сегменттеу-математикалық, графикалық, баланстық, функционалдық. Зерттеу және сегменттеу ғылымдар жалпы, қолданбалы, біріктірілген болып үшке бөлінеді. Нарықты зерттеу және сегменттеу қазіргі зерттеу және сегменттеудің негізгі бөлігі ретінде қарастырылады. Егемендігімізді алып зерттеу және сегменттеудің дамуының жаңа бағытын, яғни нарықты қатынастарды таңдап, біз Қазақстанның қазіргі нарықты зерттеу және сегменттеусын бөлек дербес пән ретінде де қарастырған жөн.

  Нарық механизмі ғылым мен техника жетістіктерін, еңбек ресурстарын, еңбекті ұйымдастырудың жаңа әдістерін кеңінен пайдалануды көздейді. Бірақ көп қаржы мен уақытты қажет ететін оның жаңа бағыттарында стратегиялық мақсаттарды жүзеге асыруды, өндірісте терең құрылымдық өзгерістер жасауды қамтамасыз ете алмайды.

    Нарық дегеніміз не? Нарық-бұл өндіріс факторларын немесе оның нәтижелері мен шарттарын айырбастауға байланысты болатын өндірістік қатынастардың белгілі бір бөлігі немесе жүйесі.

   Нарық-бұл сатушылар мен сатып алушылар арасындағы зерттеу және сегменттеу қатынастардың белгілі бір жүйесімен сипатталатын тауар айырбасының саласы.

   Нарық-тауарларды сатып алу-сату мен байланысты орын алатын зерттеу және сегменттеу қатынастар жиынтығы.

  Нарық-бұл тауарды өткізуге байланысты айырбас саласында қалыптасатын зерттеу және сегменттеу қатынастардың жиынтығы.

  Нарықты әртүрлі тауар өндірушілер мен тұтынушылардың арасында болатын зерттеу және сегменттеу байланыстар мен қатынастар жүйесі деп сипаттауға болады.

Әдибиеттер:

1.     1Современная зерттеу және сегменттеу. Многоуровневая учебное пособие (Под ред. О.Ю.Маметова-Ростов на Дону, Феникс 2001)

2.     Блинов А.О. Малое предпринимательство. Организационные и правовые основы деятельности. М. Ось-89. 1998г.

3.     Мамыров Н.К. Смагулов Н.Т. Яновская О.А. и др. Основы предпринимательства. Учебное пособие - Алматы 1997г-72с.

4.     Рузавин Г.И. Основы экономики. М.Банки и биржи. 1999г.

Бақылау сүрактар:

1.     Нарықты зерттеу және сегменттеудің пәні.

2.     Ғылымның әдістемесі.

3.     Нарықты жалпы сипаттамасы.

4.     Кәзіргі кезде нарықты зерттеу және сегменттеудің алатын орны қандай

Тақырып 2.Нарықтың даму тарихы және теориясы.

Пәннің тақырыбы:Пәннің ғылыми негізін және ерекшеліктерін қарастыру

Сүрақтар:

1.     Нарықтық қатынастардың даму кезендері.

2.     Қазақстандағы нарықтың даму тарихы.

3.     Кәзіргі заманғы нарық теориясы.

Нарықты зерттеу және сегменттеу  - ертеден келе жатқан шаруашылықты жүргізу құралы, оның дамуының өзіндік бай тарихы бар. Нарықтың қалыптасуы айырбас пен қоғамдық еңбек бөлінісінің дамуымен байланысты. Нарық қатынастарының дамуын мынадай негізгі кезеңдерге бөлуге болады: а) нарық элементтерінің пайда болуы, б) натуралдық айырбас кезеңі нарығы, в) тауар баламасы кезеңінің  нарығы, г) тауар емес балама кезеңінің нарығы.

         Бірінші кезеңде айырбас операциялары тұрақсыз, кездейсоқ болады, олар өндірістің шарттары болып табылмайды. Құндық қатынастар, әрбір жеке сауда – саттық көріністерге кездейсоқ болды.

         Екінші кезеңдегі тауар қозғалысын мына формула бойынша Т₁  - Т₂ көрсетуге болады. Балама айырбас көбіне – көп өндірістің шарты бола ба