Жоспар І. Кіріспе.
Биосфера туралы түсінік ІІ. Негізі бөлім
Биологиялық айналым.
1. Көміртегі айналымы
2. Күкірт айналымы
3. Азот айналымы
4. Фосфор айналымы ІІІ. Қорытынды. IV. Пайдаланылған әдебиеттер. Биосфера туралы түсінік. Биосфера терминін австриялық геолог Эдуард Зюсс 1880 жылы алғаш рет қолданған болатын. Орыс минералог В.И.Вернадский (1863-1945) Зюсстың еңбектерінен кейін жылдан соң, біз осы күнге дейін мойындап жүрген биосфера концепциясының негізгі қағадаларын бүкіл тарихы бойында, тірі организмдердің әсеріне ұшыраған барлық қабаттарын түсінік В.И.Вернадскийдің анықтамасы бойынша, биосфера- тіршілік иелері мен тіршілік көздерінің Жер бетіндегі белгілі бір қабаты, тіршілік иелері, яғни органикалық заттар, биосферадағы еркін энергияның тасымалдаушы көзі болып табылды. Биосфера құраына адамзат қоғамы және оның өндірісі де жатады.
Ғылымның қазіргі деректеріне қарағанда, біздік планетамыз шамамен бұдан бес миллиард жыл бұрын пайда болған.
Біздің планетамыздың табиғаты тірі организмдерден және қатты, сұйық. Газды денелерден тұрады. Оларды әдетте «сфера» деп атайды. Тіршілік, негізінен литосфрада (жер қабатының сыртқы қатты беті), гидросферада (өзен, көл, теңіз және мұхитта және тропосферада (жер шарының газ күйіндегі қабаттар атмосфера) ұшырасады.
Биосфераның төмеңгі шекарасы жер қыртысының 2-3 км дейінгі, ал мұхит түбінен төмен 1- - км терендіктегі аумақ қамтиды, ал үстінгі жағы 20-25 км биіктіктігі озон қабат болып табылады. Тірі организмдердің ең тын орналасқан бөлігіне- тропосфераның 50 м биіктікке дейін төменгі қабаты мен топырақ қыртысы жатады.
Литосфераның беткі жоғарғы қабатын, тіршілік иелерін 99% құрайды. Жер беті мен оның қойнауындағы тірі организмдер массасы 2,4-1012 тоннадай болады. 1971 ж. Н.И.Базилевич және өзгелердің мәліметтері бойынша, 1971 ж. Кестеден көрініп отырғандай, жер бетіндегі жан- жануарлар өсімдік және микроорганизмдермен салыстырғанда мұхиттр биомассаның шамасы онша мардымды емес. Қазіргі кезде, әуелгі биосферадан (первичная биосфера оның жаңа түрі- биотехносфераны бөліп қарастырдаы. Аталған көзқарас бойынша, адамзат келешекте жаңа табиғат орнығуына ықпал етеді. Техника- биосфера құрамына бөтен етпейді, қайта оның даму барысындағы, жаңа бір кезең (этап) болып табылады.
Бірнеше миллиард жылдар бойы, жаратылыс заңдарына сәйкес өсіп жетілген биосфера, біртіндіп ноосфераға, биосфераның жоғары сатысына айналуы тиіс. Бұл мезгілде қоғам мүшелері мен табиғат арақатынасында- адамдардың іс- әрекеті, ақыл- ойы шешуші күшке айналады.Биосфера, өзінің миллиардатған жыл мерзімі ішінде, әртүрлі даму жолдарын басынан өткерді. Мұны, бір сөзбен эволюция деп атайды. Эволюцияның алғашқы кезеңі тіршіліктің жансыз материядан туындауын қамтиды. Тіршілік пайда болар алдында бейорганикалық заттар, яғни көміртегі, сүтегі, оттегі, азот және т.б. жай заттар мен органикалық қоылыстар түзіледі. Органикалық қосылыстарға, мысалы- су, метан, аммиак т.б. жатады. Күннің ультракүлгін сәулелерінің, вулкан атқылауыны нәтижесінде туған жоғарғы темерату және басқа да жағдайлар, жер бетінде тіршілік құраушылардың- аммиак қышқылдарының, көмірсулардың, белокатардың пайда болуын алып келді. Осындай эволюциялық дәуірдің ішінде органикалық заттардың ыдырауы немесе өзара синтездеу реакциясына түс –у жаңа қосылыстар тзуі, оның ең маңызды бөлігі болып табылады. Ал, түзілген молекулалар өзге бір қосылыстардың құраушысы болды, яғни органикалық заттардың алғашқы айналым (первчный коуговорот) пайда болды. Органикалық қосылыстардың су бойында әркелкі таралуы, коллоидты жүйелер мен коацерваттардың түзілуіне әсер етті. Коацервантты тамшылардың әртүрлі заттарды іріктер, талған, (избирательно) сіңіру қасиеті ерітіндідегі керек емес қосылыстардан құтылудың жолы болып табылтындығын еске сала отырып, зат және энергия алмасудың яғни информация алмасудың бастамасы екендігін ерекше атаған жөн. Коацерватты тамшылардың талғампаздығы, олардың өз құрылымдарын түзе білуі және әр түрлі болуы, оларды даму барысында, тірі микроорганизмдер пайда болатын дәрежеге дейін көтерді. Всего 21 страницы.
Скачать |