Халықаралық келісімшарттар

Халықаралық келісімшарт – оның субъектілерінің арасындағы құқық пен міндеттерді белглейтін, солар үшін заңды міндетті халықаралық — құқықтық нормаларды тудыру туралыанық көрсетілген келісім. Халықаралық құқықтың субъектілерінің келісімдерінің 1-ші стадиясы – келісімшарттың мәтінін құрастыру және келісу; 2-ші стадиясы келісімшарттың мәтінінде көрсетілген ережелерді заңды міндетті түрде мақұлдау. Халықаралық келісімшарт (келісім, пакт, конвенция) халықаралық құқықтың ең негізгі қайнар көзі ретінде танылады. Келісімшарт, ереже бойынша, жазбаша формада болады. Оның мәтінінің астына қолдар қойылып оны мөрмен бекітеді. Халықаралық әдет-ғұрып – ұзақ уақыт қолданудың нәтижесінде әдетке енген және мемлекеттердің санкциялауы нәтижесінде міндетті болып табылатын мінез құлық ережелері. Ол халықаралық құқықтың да, ұлттық құқықтың да қайнар көзі болып табылады.

Ұлттық құқықта азаматтардың, адамдар топтарының және мемлекеттің күнделікті жай ережелерді сақтай отырып әрекет етуінен, әдеттегі әрекеттерінен әдет-ғұрып туындайды және оларға жалпыға міндетті статус беріледі.

Ал халықаралық құқықта мемлекеттердің өздері бір-бірінің арасындағы қатынастарды реттейтін халықаралық әдет-ғұрыптарды тудырады. Осыған байланысты, халықаралық құқықта халықаралық байланыс жасаған кезде мемлекететрдің мінез-құлықтарының бірыңғай нормаларын белгілейтін бір орталық жоқ немесе болған емес, сондықтан халықаралық қатынастарды келісімшарттық реттеуде кемшіліктер болуы мүмкін. Осыған байланысты, әдет-ғұрыптар және салт –дәстүрлер ІМҚ қарағанда халықаралық құқықта өте зор маңызы бар. Келісімшарт халықаралық құқықтың негізгі қайнар көзі ретінде салыстырмалы түрде жақын арада бекіді. Мемлекеттердің өзара қатынастарының даму тарихында әдет-ғұрып халықаралық құқықтың бірден-бір маңызды қайнар көзі болып табылады. Бұл тұжыоырым еуропа және азия елдері үшінде ақиқат. Дипломатиялық, сыртқы сауда қатынастары негізінен әдет-ғұрыптардың көмегімен реттелгенін халықаралық қатынастардың тарихы куәландырады. Ежелгі кезден бастап халықаралық байланыстарды жүзеге асыруда бірнеше рет қолданылған мемлекеттердің әрекеттерінен халықаралық қатынастар сферасында мемлекеттердің мінез- құлқын реттейтін кәдімгі ережелер қалыптасты. Оларды сақтаудағы мемлекеттің үнсіз келісімі, оларды ұзақ уақыт қолдану, олардың заңды күшін мақұлдау туралы міндетттемені өзіне қабылдау нәтижесінде олар халықаралық құқықтың қайнар көзінің күшіне ие болды.Олар халықаралық сауда әдет- ғұрыптары деп деп аталады және тарапардың екеуімен де орындалатын болады.

Келісімшарт және әдет- ғұрып қазіргі халықаралық құқықтың негізгі қайнар көзі болып табылады.

Қазіргі уақыттағы халықаралық қатынастарда халықаралық құқықтың қ.к. ретінде халықаралық конференциялар мен мәжілістердің қорытынды актілері пайдаланылады.

Халықаралық құқықтың қайнар көзі ретінде халықаралық- құқықтық нормалар көрсетілген конференциялардың және мәжілістердің актілері болып табылады. Мысалы, Европадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық мәжілістің құжаттары; Веналық қорытынды құжат, 1989 ж., 1990 ж Копенгагенде болған мәжілістің құжаты, 1986 ж. Стокгольмде болған қорытынды құжат.

Барлық осы құжаттарда халқаралық құқықтың субъектілерінде мінез-құлық ережелері бар. Мысалы, СБСЕ –ның қорытынды актісі халықаралық құқықтың негізгі қағидаларының ережелерін дамытты, Европадағы сенімділікті нығайту шараларын белгііледі, СБСЕ –нің Стокгольмдік документі сенімділік шараларының қатарын қатарын кеңейтті.

Осы көрсетілген актілер халықаралық құқық болып табылмаса да міндетті заңды қажеті бар.

Осы құжаттар мінез-құлық ережелерімен қатар оларды сақтауда бақылау және тексеру қарастырылған.

Халықаралық құқықтық нормаларды тудырудың жаңа әдісі – халықаралық органдар мен ұйымдардың резолюцияларын қабылдау. Халықаралық ұйымдардың резолюциясының заңды күші олардың уставтарымен анықталады. Уставтарына сәйкес көптеген ұйымдардың (рекомендательный) ұсыну сипатында болады.

1991 жылы 16 желтоқсанда Қазақстан Республикасының жоғары сотының қаулысына сәйкес «Конституциялық заңды іс жүзіне енгізу тәртібі туралы», «Қазақстан Республикасының егеменді мемлекет туралы» республикасының сәйкес заңнамалары мен басқа да нормативті актілер қабылдағанға дейін СССР-дің заңнамаларының нормалары қолданылуы мүмкін, себебі, олар Қазақстан Республикасының заңнамаларына және басқа актілеріне қайшы келмейді.

Келісімшартты нормативті актілерден мына ерекшеліктерімен ажыратылады:

1) Келісімшартпен қарастырылатын мінез-құлық тәртіп ережесін тек қана оның қатысушылары орындауға міндетті;

2) Келісімшарт тең құқықлық мүмкіндіктері бар субъектілер арасында қалыптасқан қатынастарды реттейді.

Әкімшілік келісімшарт әкімшілік құқықтық қатынастардың заңды формасы болып табылады.

Ол келісім шарт болуы мүмкін:

1) Әкімшілік қатынастарды реттеу қажет;

2) Міндетті субъект ретінде мемлекеттік басқару органы болатынын білу қажет;

3) Мемлекеттік басқару органдарының атқарушы басқару функцияларын (қызметін) жүзеге асыру;

4) Басқару органдарының құзырлығын (компетенциясын) анықтайтын құқықтық нормалармен қарастырылған нәтижеге жетуге бағытталған тараптардың келісімі болу керек;

5) Заңды факт ролінде кіру қажет, соның күшінде ӘҚҚ-с туындайды, өгереді және жойылады.

Құқықтық құбылыс ретінде ӘҚ-тың ҚК – дерін ары қарай оқып зерттеуді және терең игеруді қажет етеді.

1993 ж. 13 тамызда шығарылған, ол Қазақстан Республикасындағы акционерлік қоғамдармен Инвестициялық қорлардың құнды қағаздарын шығару және тіркеу туралы инструкция бекіткен.

ҚР Конституциялық Кеңесі (Конституционный Совет РК) заң шығарумен қатар кез келген нормативті актіні Конституцияға сәйкес емес деп тануға және осы Нормативтік актінің негізінде туындағанбарлық құқықтық қатынастардың барлығының күшін жоя алады. Сондықтан Конституциялық Кеңестің нормативті қаулылары ӘҚ-тың ҚК болып табылады.

Жоғарғы соттың нормативті қаулыларын ӘҚ-тың ҚК-деріне жатқызуға болады егер осы қаулылар мыналарға қатысты болса:

a) Әкімшілік істерді қарастырудағы практиканы жинақтап қорытса;

в) Әкімшілік заңнаманың құқық қолдану практикасын жетілдірсе;

Әкімшілік құқықтың ҚК–нормативті актілерінің -заңды күшінің дәрежесі бойынша классификациясы осындай. Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес және Қазақстан территориясындағы қалыптасқан практикаға сәйкес. Әкімшілік құқықтың қайнар көзі ретінде халықаралық актілер танылады, мысалы, 1966 ж. 16 желтоқсанда шыққан азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пакт және 1948ж. 10 қыркүйекте шыққан адам мен азамат құқығының жалпыға ортақ декларациясы.