Мемлекеттік меншік құқығы

Мемлекеттік  меншік  құқығы  ұғымы

Мемлекеттік  меншік  құқығы  дегеніміз  мемлекеттің  заң  актілерімен  танылған  және  қорғалатын,  өзіне  тиесілі  мүлікті  өз  қалауы  бойынша  иемдену,  пайдалану  және  оған  билік  ету  құқығы.

Дамыған  елдер  экономикасындағы  мемлекеттік  сектордың  өзіндік  салмағы  әрқашан  қомақты  болған,  әсіресе  ол  энергетика,  көлік,  космонавтика,  әлеуметтік  сала  және  инфрақұрылым,  жазалау  аппаратын ұстау  және  с.с.  қаржыны  көп  керек  ететін  салаларда.  Кез  келген  мемлекеттің  қалыпты  өмір  өмір  сүруі  үшін  қандайда  бір  төтенше  жағдайларға  (әскери  әрекеттерге,  табиғи  апаттарға,  техногендік  сипаттағы  апаттарға,  эпидемияға,т.б.)  арналған  материалдық  резерв  (азық – түлік,  отын  т.б.)  болуы  керек.  Сондықтан  материалдық  ресурстардың  мемлекеттің  қолына  шоғырлануы  және  тіптен  мемлекеттік  кәсіпкерлік – қалыпты  жағдай.  Мәселе  мемлекеттің  өз  мүліктік  қызметін  қалай  атқаратындығында,  ол  қоғамның  жкономикалық  дамуының  әмбебап  реттегіші  болып  табылатын  рынокка  қатты  теріс  әсер  етпеуі  тиіс.

Мемлекеттік  меншік  құқығының  субъектілері

Мемлекет  меншік  құқығының  ерекше  субъектісі  болып  табылады.  Бұл  оның  жоғарғы  абстрактілігімен  және  формальділігімен  анықталады.  Көптеген  әртүрлі  сипаттағы  функцияларды  жүзеге  асырудың  қажеттігі  және  бірдей  бағынышты  мемлекеттік  органдардың  тармақталған  жүйесі  мемлекеттік  меншік  құқығын  іске  асыратын  субъектілердің  көп  болуын  алдын  ала  анықтады.  Сондықтан  оларды  екі  деңгейге  бөлген  дұрыс:  кімді  білдіреді,  соның  деңгейі  және  кім  білдіреді,  соның  деңгейі.  Қазақстан  Республикасының  заңнамасының  заңнамасы  өз  атынан  әрекет  ететіндей  құқығы  бар  мемлекеттік  меншіктің  екі  субъектісін  қарастырады:  бүтіндей  Қазақстан  Республикасы  және  әкімшілік - аумақтық  бөліністер.  Яғни,  азаматтық  айналымда  бұл  субъектілер  мемлекеттік  меншік  құқығын  көтеретіндер  болып  саналады.  Атқарылатын  міндетке  қарай  мемлекет  аталған  субъектілердің  біреуінің  атынан меншік  иесінің  құқық  өкілеттігін  жүзеге  асырады.

Қазақстан  Республикасы  және  әкімшілік – аумақтық  бөлініс  заңды  тұлғалар  емес.  Бірақ,  мемлекетке  және  әкімшілік - аумақтық  бөліністерге  заңды  тұлғалардың  азаматтық  заңдармен  реттелетін  қатынастарға  қатысуын  анықтайтын  нормалар,  егер  заң  құжаттарынан  өзгеше  норма  туындамайтын  болса,  қолданылады. (АК – ның  114 — бабы).  Қазақстан  Республикасы  және  әкімшілік - аумақтық  бөлініс  азаматтық  құқық  субъектілері  ретінде  АК-ның  және  басқа  азаматтық  заң  құжаттарының  заңды  тұлғалардың  азаматтық  айналымға  қатысуын  анықтайтын  нормаларының  шеңберінде  әрекет  етеді.  Бұлар,  бәрінен  бұрын,  шарт  жасасу  тәртібі,  келтірген  зиян  үшін  жауаптылық,  меншік  құқығы  жайындағы  АК-ның  жалпы  сипаттағы  баптары.  Бұл  жалпы  ережеге  жатпайтындар да  бар.  Біріншіден,  Қазақстан  Республикасының  және  әкімшілік-аумақтық  бөліністердің  мәртебелерінің  ерекшеліктерін  және  құқық  өкілеттіктерінің  ауқымын  ескеру  қажет.  Мысалы,  мемлекетке  және  әкімшілік-аумақтық  бөлініске  заңды  тұлғаларды  тіркеу  туралы  нормалар  таралмайды.  Бұл  субъектілер  қандайда  бір  есепке  тіркелусіз,  Конституциямен  конституциялық  заңдар  негізінде  әрекет  етеді.  Екіншіден,  АК – ның  өзіндегі  бірқатар  баптар  Қазақстан  Республикасы  қатысатын  құқықтық  қатынастарға  жатады  немесе  оған  қандай  да  бір  азаматтық – құқықтық  міндеттемелер  жүктейді (АК-ның  9-бабының  5-т,  104-бабының  6-т, 266-бабы).

Мемлекет  және  әкімшілік-аумақтық  бөлініс,  ерекше  субъектілер  ретінде,  азаматтық  құқық  қатынастары  субъектісінің  барлық  құқытарына  ие  және  құқықсубъектілікте  тек  күшіндегі  заңдармен  ғана  шектеледі.  Заңнамада  анықталған  жағдайларда,  әкімшілік – аумақтық  бөлініс  азаматтық  құқық  қатынастарында  мемлекет  мүддесін  білдіре  алады.

Қазақстан  Республикасының  смемлекеттік  өкімет  билігі  мен  басқару  органдары  өздерінің  осы  органдардың  мәртебесін  айқындайтын  заң  актілерінде,  ережелерде  және  өзге  де  құжаттарда  белгіленген  құзіреті  шегінде  Қазақстан  Республикасының  атынан  өз  әрекеттері  арқылы  мүліктік  және  жеке  мүліктік  емес  құқықтар  мен  міндеттер  алып,  оларды  жүзеге  асырады,  сотта  өкілдік  ете  алады(АК-ның  111-бабының  2-тармағы  ).

Үкімет  бұл  контексте  алғы  шепте  тұр.  Оның  құқықтық  мәртебесі  18.12.1995  жылғы  №2688  “Қазақстан  Республикасының  Үкіметі  туралы”Конституциялық  заңда  белгіленген.  Осы  Заңның  9 – бабының  8-тармақшасына  сәйкес  Үкімет  “ммелекеттік  меншікті  басқаруды  ұйымдастырады,  оны  пайдалану  жөнінде  шаралар  қарастырып  оларды  жүзеге  асырады,  Қазақстан  Республикасының  аумағында  мемлекеттік  меншік  құқығының  қорғалуын  қамтамассыз  етеді”.  Яғни  Үкімет  мемлекеттік  меншік  субъектісі  ретінде  мемлекет  атынан  өкілдік  ала  алады.  Сонымен  қатар  ол  мемлекеттік  мүлікті  иемденуге,  пайдалануға  және  оған  билік  етуге  қатысты  кез  келген  әрекетті  жасай  алады,  мәмілелер  жасайды,  мемлекеттік  мүлікті  бөліп  таратады  және  қайта  бөледі.

Үкімет  жүйесінде  Қаржы  министрлігінің  орны  ерекше.  Мемлекеттік  меншік  субъектісінің  көптеген  функцияларын  :Үкімет  Қаржы  министрлігіне  берген.  Мысалы,  республикалық  қазынаның  қаражаты  ҚР  Қаржы  министрлігінің  қарамағында  болады,  ол  оған  мемлекет  атынан  билік  жасайды.  Бұл  функцияларды  тікелей  Қаржы  министрлігінің  Қазынашылық  комитеті  орындайды.  Ол  Үкіметтің  1999  жылғы  24  мамырдағы  N626  Қаулысымен  бекітілген  Қазақстан  Республикасы  Қаржы  министрлігінің  Қазынашылық  комитеті  туралы  Ережесінің  негізінде  әрекет  етеді.  Қазынашылық  комитет  республикалық  бюджетті  орындау  және  мемлекеттік  бюджеттен  тыс  қорлар  мен  қаражаттарға  есептік – кассалық  қызмет  көрсету,  мемлекеттік  бюджет – қаражат  пен  мемлекеттік  бюджеттен  тыс  қорлар  мен  қаражаттың  мақсатты  пайдалануына  қаржылық  бақылау  жөніндегі  арнайы  функцияларды  жүзеге  асыратын  мемлекеттік  орган  болып  табылады.

Меншік  иесінің  құқық  өкілеттігін  жүзеге  асыратын  орталық  атқару  органдары  жүйесіндегі  маңызды  орынды  мемлекеттік  мүлікті  басқару  және  оны  жекешелендіру  жөніндегі  мемлекеттік  орган  алады,  оның  аты  да,  ведомстволық  бағыныштылығы  да  ауық – ауық  өзгеріп  тұрады.

Меншік  иесі  функциясын  өзге  де  орталық&