Қытай саяси жүйесінің қалыптасу тарихы
Қытай саяси жүйесінің қалыптасу тарихыЕжелгі Қытай саяси жүйесі, Тан династиясы кезіндегі, Циндік Қытай, Қытай республикасының құрылуы туралы түсінік беру. Студенттердің ой өрісін, танымын кеңейту және саралау, сараптау қабілеттерін жетілдіру. Жоспар:
Тақырыпқа қысқаша сипаттама (тезисы): Б.з.б. 6-3 ғ-да Қытайда философиялық ой-әріс едәуір дамыды; әр түрлі фил. Мектептер — конфуцийшілдік, даосизм, моизм (Мо-цзы ілімі), заңшылдар мектебі т.б. саяси-таптық кҹрестің кҹшеюін бейнелей отырып, қатты өрге басты және өзара күрес жүргізді. Чжаньго кезінде мемлекеттер арасындағы соғыстар цинь империясының жеңісімен және Қытайдағы тҗңғыш бір орталыққа бағынған цинь империясының (б.з.б 221-207) кұрылуымен аяқталды. Империяның негізін қалаушы және бірінші императоры Цинь Ши- хуанди елді біріктіріп, нығайту жөнініде бір қатар реформалар жасады. Оның тҗсында Җлы Қытай қорғанның едәуір бөлігі салынды. Аса қатты саяси езгі мен шаруаларды канау біздің заманымыздан бҗрын 209 жылы халық көтерілістің шығуына әкеліп соқты. Бір орталыққа бағынған мемлекет құруылуына байланысты ҡздерінің кейбір артықшылықтарынан айырылып қалған ескі аристократия да Цин билігіне қарсы шықты. Бҗл күресте көтеріліс басшыларының бірі Лю Бан жеңіске жетіп Хань ҫулетін кұрады (бізідің заманымызға дейін 206-біздің заманымыздың 25) Хань импертясында құл иеленушілік қҗрылыспен катар, феодалдық катынастар дамыды. Біздің заманымыздан бұрын 4 ғасырда осы күнгі Шыңжаңды басып Орта Азиямен Таяу Шығыс елдеріне ҡтетін сауда жолын салынды(Қытайдьтң Җлы Жібек жолы). Император У-Ди тұсында (біздің заманымыздан бұрын 140-87 жылдары) конфуцийшілдік ҹстемдік етуші ресми идеология болып табылды. Біздің заманымыздың 1 ғасырының басында аса ірі халық кҡтерілістері шықты: бҗған қатысушылар «қызыл қастылыр» және «жасыл орман тұрғындары» деп аталды (Қытайдағы Қызыл қастылар көтерілісі). Он жылға созылған бұл көтерілістер 27 жылы басылды. Алайда империя билеушілері шаруаларға бірқатар уақытша жеңілдіктер беруге мәжбүр болды. Хань дәуірінде біріңғай кҡне Қытай халқы қалыптасып, кейіннен ол Хандықтар атағын алды (Хань империясыньщ атымен).184 жылы бастылып 20 жылдан астам уақытқа созылған аса қуатты халық көтерілісі (Қытайдағы «сары орамалдылар» көтерілісі). Бір орталыққа бағынған Хань мемлекетін күйретті. Көтеріліс нәтижесінде Қытай үш мемлекетке бүліп, бұлардың өмір сүген кезеңі «саньго» деген атақ алды (Үш патшалық 220-280 жылдары). Хань импертясы құлағаннан кейін, кұл иеленүшілік құрылыстан феодализмге ҡөту жүзеге асты. Әр түрлі кезеңдерде қытайлық емес 16 патшалық құрылған Солтүстік Қытайды 316 жылы көшпелі халықтар басып алды. 589 жылы Қытайда Суй әулетінің билігі қайта бірікті, 618 жылы оның орнына тан әулеті келді. Тан империясы тұсында 618-907ж. ауыл шаруашылығы, қолөнер кәсібі мен сауда едәүір өркендеді. Тан кезеңі Қытай поэзиясының «алтын ғасыры» деп есептелді. Империя күршілес елдермен халықтарға қарсы басқыншылық соғыстар жүргізді. 630 жылы ол Шығыс Түрік қағандығын жойды. Кеңес одағы ҚХР-ді бірінші болып таныды (1949 жылы 2 қазан). 1950 жылы 14 ақпанды кҹні достык одақ және өзара көмек туралы Кеңес- Қытай шартына қол қойылды. Кеңес одағы ҚХР-ге 3ОО милиион америка доллары мөлшерінде ұзақ мерзімге несие ақша берілді. АҚШ ҹкіметі ҚХР жөнінде дұшпандык позиция җстанды. Тайваньға қашқан Чан Кай-шиге жан-жақты көмек көрсетіп, 3 949 жылдың ақырында халықтық Қытаймен бҹкіл сауда катынасына ҚХР-дың АҚШ-ға мүлкіне арест салды. 1950 жылы мауысымда американ әскерлері Кореяда 38 паралелден өтіп, ҚХР-дың шекарасына қарай ұмтылды да, қауіп төндірді. ҚХР-де ерікті халық отрядтары жасақталды: олар 1950 жылдың 25 қазанында Корей Халық Демократиялық Республикасының тілегі бойынша Корей жеріне еніп, Американ басқыншыларьша қарсы соғыстарға қатысты. ҚХР қҗрылғаннан кейін елде саясат, экономика мен мәдениет саласында демократиялық реформалар жүргізілді. Кеңес одағының социалистік лагердің басқа да елдердің көмегіне сүйене отырып, Қытай халқы 1949-1952 жылы соғыста бүлінген шаруашылықты ойдағыдай калпына келтірді. Халық үкіметі сыртқы саудаға мемлекеттік бақылау орнатты, шетел капиталисттері меншігінің денін бірте-бірте ұлт меншігіне айналдырды, ірі (бюрократиялық капиталдың меншігін тәркіледі. 1953 жылы ақпанда ҚХР-де (кейбір җлттық аудандарды қоспағанда) агрорлык реформа аяқталды. 1953-1954 жылы жергілікті жҫне орталык үкімет органдарының жалпыға бірдей сайлаулары ҡткізілді. 1954 жылы кыркүйекте Халык өкілдерінің бүкіл Қытайлық жиналысының 1 сессиясы болып өтті, онда ҚХР-дің конституциясы кабылданды. Кеңес одағының ҚХР мен КХДР-дің бейбіт жолымен күш жұмсауы нәтижесінде 1953 жылы 27 шілдеде Панмыньчжонда уақытша бітім туралы келісімге қол қойылды; бұл келісім бойынша Кореяда соғыс аяқталды. 1954 жылы ҚХР Кеңес Одағымен, КХДР және Ветнам Демократиялық Республикасымен бірге Кореядағы жағдайды бейбіт жолмен реттеу және Үндіқытайда бейбітшілікті қалпына келтіру жөніндегі Женева кенесіне қатысты. 1960 жылдан Қытайлықтар кеңес-қытай шекарасын оқтын-оқтын бұза бастады. Тек 1963 жылы шекара 4 мың рет бұзылды. Маошылдар Кеңес Одағының Қиыр Шығыс пен Орталық Азиядағы териториясын едәуір бөлігін өзіне беруді талап етті. Маошылдардың авантюристік ішкі және сыртқы саясаты елде, оның ішінде басшы партия және мемлекеттік қызметкерлерінің едәуір бҡлігі арасында үлкен наразылық тудырды. Елде өзінің үстемдігін сақтап қалу үшін Маошылдар 60 жылдардың екінші жартысында «мәдени революция» ұйымдастырды. Қоғамдық қауіпсіздік органдары мен армияның бір бөлігіне және әдейі жастардан кұрылған «хунвейбиндер» («қызыл күзетшілер») мен цзаофандарға («бүлікшілер») сүйене отырып, Мао Цзе-дунның ең жакын серіктері жүздеген мың жауапты партия қызметкерлерін мемлекеттік қызметшілермен интеллегенттерді жҗмыстан аластап, дөрекілікпен қорлады, сонаң-сон оларды «қайтадан еңбекке тәрбиелеу» үшін лагерге жіберді немесе өз-үйінде қамауға отырғызды. 1972 жылы АҚШ призидентінің Пекинге келуі жоғары дәрежеде ресми Қытай-Американ байланысын орнатуға, екі жақтың тиісті мәселелерді реттеу мҹмкіндіктерін іздестіруге бастама болды. Капиталистік елдер сыртқы экономикасына байланысты ҚХР-дің басты ҫріптестеріне айналды; 1971 жылы Қытайдың сыртқы сауда айналымындағы олардың үлесі 76% жетті. 1971 жылы қазанда БҖҖ Бас Ассамблеясының 26 сессиясы ҚХР-нің БҖҖ мен Қауіпсіздік Кеңесіндегі құқығын қалпына келтірді. ҚХР БҖҖ-ға келгеннен кейін Қытай үкіметінің көкейтесті халық аралық мәселелерді және оның ішінде жалпыға бірдей толық қарусыздану, ядролық қаруды сынауға тыйым салу мәселелерін реттеуге солақай қарайтындығы айқын көрінді. Өзін тексеруге арналған тапсырмалар:
Скачать |