Фридрих Август фон Хайектің саяси көзқарасы мен идеясы

Неоконцерватизм идеологиясын австриялық экономист Фридрих Август фон Хайек  (1899 – 1992) өзінің «Құлдыққа апаратын жол», «Кркіндік конституциясы» еңбектерінде, «Құқық, заң шығарушылық және еркіндік» трилогиясында негізделді. Он,ың әлеуметтік философиялық доктринасы эконономикалық концепциясымен қатар, қазіргі қоғамды ұйымдастыру, мәдени даму, ғылыми таным методологияларыц мәселелерін де қамтиды.

     Хайек өз ілімінде нарықты маемлекеттік реттеудің кез-келген формасын сынай отырып, Кейнстің теориясына да, социализм  ілімінде де қарсы шығады. Жалпы игілік үшін  меншікті әлеуметтендіру, оның пікіпінше, индивидуалдықеркіндік басып шешіп, тотолитарлық режимді орнатады. Қазіргі  плюралистік қоғамға құқық үстемдік ететің мемлекет қана сәйкес келеді. Құқықтық мемлнкет жеке  құқықтың жалпы құқықтан, тіпті  конституциядан да үстемдігін білдіреді, өйткені  «жеке меншік еркіндіктің басты кепілі болып табылады «. Хайектің шығармалары 50 – 60  жылдары Америка Құрама Штаттарында, Англияда және өзге елдерде билік басына келген «концерваторлар оның идеяларын экономикада, мемлекеттік сектордың үлесін азайту бағдарламаларында, сондай-ақ антикоммунистік насихатқа көп қолданды.

Қорытынды.

ХVІІІ ғасырдың екінші жартысында және ХІХ ғасырдың екінші жартысын қамтитын  Америка Құрама Штаттарында әлеуметтік – саяси тарихында қоғамдық – саяси құрылым және құқық мәселелері бойынша идеялық пікір таластардың  өзіне тән ерекшеліктерімен сипатталатын аңғардық. Көптеген публицистер (Д.Адамс, Т. Джефферсон, А. Гамильтон және тағыда басқалары) өздерінің саяси памфлеттерінде барлық отар иеліктеріндегі  қоныстанушылар заң шығарушы жиналыста өз өкілдерінің болуы керектігін, өзін-өзі басқару принципін ұстану қажеттігін айтып, отаршылардың саяси талаптарын табиғи-құқықтық негізбен байланыстырды. Азаматтардың табиғи құқығы мен бостандығы туралы бұл ой тек публицистикада (көсемсөзде) ғана емес саяси және конституциялық құжаттарда да мойындалды: Виргиния штаты құқықтарының Деклорациясы (Дж. Мейсон және Дж. Мэдисон, 12 маусым 1776 жыл) және Тәуелсіздік Деклорациясы (Т. Джефферсон, Б. Франклин, Дж. Адамс, 4 шілде 1776 жыл). Тәуелсіздік Деклорациясын 13 штат бірауыздан қабылдады. Табиғи құқық теориясының идеяларын талдау барысында халықтың саяси таңдауы мен дербес өмір сүру құқығының және халық егеменділігінің  конституциялық принциптері жарияланды. Теориялық жаңашылдықтың тағы  бір маңызды нәтижесі биліктің бөлінісі принципін  нақтылау болды. Тәуелсіздік үшін күрес тұсында (1775-1783) штаттардың Конфедерациясы құрылғанның білдік.

ХVІІІ мен ХІХ ғасырларда қоғамдық өмірдің демократиялануымен әлеуметтік – саяси теориялардың  да мазмұны өзгерді. Саясат ұғымы да жаңа маңызға ие, болды: егер бұрын  ол мемлекеттік билік қызметінің саласын ғана қамтыса, енді ол қоғамдық қатнастардың кең ауқымын білдірді. Неолиберализм идиологиясына қарсы шығып, еркін кәсіпкерлікті жақтаған қазіргі концерваторлар  (Ф. Фон Хайек, И. Кристол, М. Фридман) болды. Бұл бағыттың әлеуметтік негізін финанс олигархиясы, истеблишмент, ауқатты фермерлер және шығармашыл интеллигенцияның бір бөлігі құрайды.

ХІХ ғасырда концерватизм идиологиясымен қатар демократиялық социализм  идеялары да өмір сүрді. Бұл ілімнің идеялақ қайнар көзі Э. Бернштейннің, К. Каутскийдің  саяси көзқарастарында жатқанымен, оның бастыц теогриялық қағидалары екінші дүниежүзілік соғыстан кейін Г. Ласкидің (Англияда лейбористер партиясы атқару камитетінің мүшесі) «Біздің замандағы революция туралы ойлар», Л. Блюмнің (Франциядағы социалистік партияның мүшесі «Адамзат ауқымында», К. Ренердің (Австралиядағы социал-демократилық партияның төрағасы) «Жаңа әлем және социализм» еңбектерінде негізделді. Осы соңғы елу жылда капитализм өзінің өміршеңдігімен көзге түсіп қана қоймай, қоғамдық дамудың қажеттіліктерін өтеу қабілетінің социализмнен жоғары екендігін де дәлелдеді. Демократиялық социализм теориясының ықпалының бәсендеуі, ондағы негізгі басымдылықтың социализмнен демокркатияға ауысуы осымен байланысты. Алайда бұл әлеуметтік әділеттілік идеалдары қоғам дамуына ықпал етуін тоқтатты деген сөз емес.

                     ІV. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.

1. Джефферсон. Т.

Автобиография. Заметки о штате Виргиния.

Л., 1990. 21- 22беттер

2. Севостянов Г.Н.,

Уткин А.И.

Т. Джефферсон. М., 1976ж.

3. Деев Н. Н.

Т. Джефферсон // Политические учения: история и современность.

М., 1976. 385-399 беттер.

4. Соргин В.В.

Основатели США.

М., 1983ж.

5.  Графский В. Г.

История политических и прававых учений.

Учебник. М., «Проспект» 2005ж.

6.  В. О. Печатновтың

Гамильтон и Джефферсон кітабы бойынша цитаталар. 330-бет.

М., 1996ж.

7.  Соргин В.В.

Основатели США: исторические портреты.

М., 1983.

8.  Н. А. Хорошилова

История политических и прававых учений.

Учебное пособия. М., «ЮНИТИ – ДАНА»

2002ж, 344б.

9. Антология философских мысли.

Европы и Америки.

5Томах. 3 Т.

10. Г. У. Шелдон

Политическая философия Т. Джефферсона.

М., 1996ж.  112б.

11.  Американские просветители.

Избранные произведения. 2Т.

М., 1994ж. 118-122б.б.

12.  Федералист

Политическое эссе Дж. Мэдисона.

М., 1993ж.

13.   М. Мұхаммедов.

Б. Сатеришнов.

Б. Сырымбатұлы.

Саяси – құқықтық ілімдер тарихы.

Алматы, 2002ж. 150-160 б.