ТЫЙЫМ СӨЗДЕР

Қазақ халқының тәрбие құралдарының бірі – тыйым сөздер. Бұл сөздер есі кірген балаларды жаман әдет, жат пиғыл, орынсыз қылық, теріс мінездерден сақтандырып отырған. Тізені құшақтау – жалғыз қалудың, қолды төбеге қою – ел-жұрттан безінудің, үлкеннің жолын кесу – әдепсіздіктің, асты төгу – ысыраптың белгісі деп танылған және ондай ерсі істерге қатаң тыйым салынған.

Мұндай тыйым сөздер ел ішінде өте көп. Оның бәрін қамти алмағанмен кейбір үлгілерін қағазға түсіріп ұсынып отырмыз.

Дастарханды, тамақты баспа.

Кісі мініне күлме, кемтарға күлме.

Малды, ыдысты, тамақты теппе.

Суды сапырма, суға дәретке отырма, суға түкірме.

Көкті жұлма, шашыңды жұлма.

Үй айнала жүгірме.

Босағаны керме, құшақтама.

Табалдырықты баспа, отырма.

Үйді сабама, малды басқа сабама.

Бейіт тұсынан шауып өтпе, жүгіріп өтпе.

Бейітке қолыңды шошайтпа, оған қарап түзге отырма.

Итке ожаумен ас құйма.

Түнде үй сыпырма, түнда тырнағыңды алма.

Үлкендердің жолын кеспе, сөзін бөлме.

Бүйіріңді таянба, жер таянба, иегіңді таянба.

Шашыңды жайма.

Бетіңді баспа.

Тізеңді құшақтама.

Өтірік жылама.

Жұлдызды, адамды санама.

Сыпырғышты тік қойма.

Қолыңды қусырма.

Адамға пышақ, мылтық кезенбе.

Бос бесікті тербетпе.

Құранды, тамақты баспа.

Жақын адамға пышақ сыйлама.

Тұзды, күлді баспа.

Отпен ойнама, оттан аттама, отқа түкірме.

Нанды жерге тастама, үстіне басқа затты қойма.

Бейуақытта жылама, ұйықтама.

Бейуақытта кісіге көңіл айтпа.

Бөркіңді теріс киме.

Үйде ысқырма.

Үйге жүгіріп кірме.

Мойныңа белбеу жіп салма.

Айды қолыңмен көрсетпе.

Құдыққа түкірме, ыдысқа түкірме, жоғары қарай түкірме.

Шелектегі суға аузыңды батырма.

Ақты төкпе.

Адамды айналма.

Адамға қарап түкірме, есінеме.

Жалғыз ағашты кеспе.

Пышақтың жүзін жалама.

Пышақты шалқасынан қойма.

Таңдайыңды қақпа, басыңды шайқама.

Қызды ұрма.

Кісіге, молаға саусағыңды шошайтпа.

Орынсыз күлме.

Кісі айыбын бетіне баспа.

Көп сөйлеме.

Адамға, малға зәбір жасама.

Балаңа басқа ұрма.

Ата-анаңа қарсы келме.

Түнде суға барма.

Бетіңді сызба.

Нанды бір қолыңмен үзбе.

Асты үрлеме, асты жамандама.

Тамақты сораптап ішпе.

Қолыңды төбеңе, желкеңе қойма.

Өтірік күлме, өтірік сөйлеме, өтірік жылама.

Ішегіңді тартпа, табаныңды тартпа.

Қыз ұлдың, ұл қыздың киімін кимесін.

Дініңді сатпа, ұлтыңды сатпа, арыңды сатпа.

Құдайға, пайғамбарға, әулиеге тіліңді тигізбе.

Қабірді баспа.

Аманатқа қиянат жасама.

Ант ішпе, әбес сөйлеме.

Өтірік куәлік жасама.

Намазды бұзба.

Құстың ұясын бұзба.

Құмырсқаның ұясын баспа.

Ұрлық қылма, зорлық қылма.

Тіліңді шайнама, тіліңді тістеме, шығарма.

Саусағыңды аузыңа салма.

Кісі үйінде түрегеп тұрма.

Түрегеп тұрып немесе жатып тамақ ішпе.

Саусағыңды кеземе.

Аяғыңды тұсама, қолыңды байлама.

Көп ішінде қатты сөйлеме, қатты күлме.

Желге қарсы түкірме, желге қарсы дәрет сындырма.

Үлкеннен бұрын сөйлеме.

Үлкеннен бұрын тамақ жеме.

Үлкеннен бұрын отырма, жатпа.

Үлкеннің бетінен алма.

Шақырмаған жерге барма.

Рұқсатсыз үйге кірме.

Жұрт көзінше кекірме, қасынба.

Жұрт алдында құлағыңды қасыма, мұрныңды шұқыма.

Жерді сабама, жерді тепкілеме.

Баланы шошытпа.

Атқа теріс отырма.

Қайықты тербелтпе.

Әдепсіз сөзді айтпа, өтірік айтпа.

Мақтаншақ болма, тәкәппар болма.

Әйелге күш көрсетпе.

Малды боқтама.

Асты қорлама.

Жәндікті жәбірлеме.

Уһілеме.

Маңдайыңды, басыңды ұрма.

Отты, ошақты аттама.

Дастарханды, ыдысты, тамақты аттама.

Жаман әдетті үйренбе.

Жаманат шақырма.

Жаман ырым жасама.

Етбетіңнен жатпа.

Ерсі қимыл жасама.

Шашыңды, тырнағыңды өсірме.

Кісі төсегіне отырма.

Теріс қарап отырма, жүреңнен отырма.

Сол қолмен тамақ ішпе.

Шалбарды басыңа жастама.

Қолыңды артыңа ұстама.

Түнде мал санама.

Түнде күл шығарма.

Таңертеңгі асты тастама.

Көзіңді жыпылықтатпа.

Қолыңды кеудеңе қойма.

Ерніңді шығарма.

Орындықта аяғыңды айқастырып отырма.

Бала бетіне үрлеме.

Тырнағыңды тістеме.

 С.Кенжеахметұлы