Джеймс Мэдисонның консерваторлық және либералистік саяси көзқарасы

Джеймс Мэдисон  (1751 – 1836)  Филодельфия конвентіне  қатысушы, «Федералист» авторларының бірі, «американ конституциясының әкесі» деген құрметті титулдың иегері. Ол АҚШ жағдайындағы республикалық басқару идеясын дайындауға, билік тармақтарының  тепе-тең ажыратылу теориясына, фракция концепциясына және тағы басқа қамақты үлес қосты. Оның жүйелі түрдегі философиялық, саяси және заңгерлік тәсілі ерекшклігінің арқасында «Федералист» жинағы жалпы ауқымды комментарийден мемлекеттік биліктің фундаментальды принциптерін шебер талдаған зерттеуге айналды. Ал кейінірек Америка Құрама Штаттарының Жоғарғы соты үшін конституциялық құқықтың қайнар «Федералист» көзі және американдық конституциялық құқықтың тәжірибелерін зерттеушілердің барлығының сілтеме жасайтын негізгі кітабы боп табылды.

Медисонның шығармашылығында ғасырдың көптеген идеялық дәстүрлері қиюласып келеді: қоғамдық шарт және табиғи құқық дәстүрлері, өкіметтік билік салаларын конституциялық реттеу және адам құқықтары туралы заң жобаларына  философиялық коментарийлер беру, сондай-ақ шотландық философ – эмпириктердің, ағылшын вигаларының мұрасына ой толғау және ертедегі республикалардың тәжірибесін қайта пайымдау. Өмірінің соныңда ол өзінің федералистік позициясының кейбір тұстарын қайта қарастырып демократиялық республикашылдармен қайта жақындасады.

Республикалық басқаруды сипаттауда Мэдисон мемлекет пен қоғамдағы әлеуметтік әртектілікке үлкен мән береді. Оның пікірінше, бұл әрекетілік  ең алдымен экономикалық мүддеге негізделіп, қақтығыстарға әкеледі.  Руссомен салыстырғанда Мэдисон республика көлемінің шағынды азамат соғысы күйреуге әкеліп соғады деп есептеді.

Кезінде Аристотель атап көрсеткендей  »орта тап» азаматтарының саны басым үлкен мемлекеттер тұрақты және ұзақ өмір сүреді, өйткені бұл басқарудың шектеулі формасын талап етеді. Мұндай жағдайда азаматтардың саяси және құқықтық қарым-қатнастары бай және кедей азаматтардың факцияларына тәуелді бола бермейді.

Факциялар туралы  Фукидид, Макиавелли, Юм, Адамс және өзге де саясат әлемінің беделді зерттеушілері жазған еді. Мэдисон осы дәстүрді жалғастырып, факция ұғымын түсіндіруде  бірқатар жаңашылдықтар енгізді. Оның  № 10  «Федералисте» келтірілген анықтамасы бойынша  «факция» қоғамның біріккен мүддесіне  және өзге азаматтардың құқықтарына қайшы келетін белгілі бір ортақ пікірге немесе мүддеге біріккен азаматтардың тобы деген ұғымды білдіреді.

Мұндай топтардың зиянының салдары екі тәсілмен түзеуге болады. Оның біріншісі – факцияның пайда болуына әкеліп соқтыратын себептерді жою, екіншісі – оның өмірде болуының салдарын реттеу. Факциялықтың себептері адамның жаратылысында жасырылғандықтан, оның себебін жою мүмкін емес, тек бақылауға алу арқылы факция пайда болуының салдарларын жұмсартуға ғана болады. Жергілікті ой-өрістегі факциялық пиғылдағы адамдар интрига,  сатып алу және тағы басқа жолмен республиканың өкілдік жүйесінде дауысқа ие болып, онан кейін халық мүддесінсатып кету мүмкін. Аз көлемді қоғамдардағы факциялық айырмашылықтың екі түрі ғана болуы мүмкін – көпшілік және азшылық, ал үлкен республикаларда қоғам факциялардың алуан түріне бөлінген тұтас ұлтты құрайды.

Фракцияның қалыптасуына адамдардың дінге немесе билік жүесіне  деген, теориялық немесе пактикалық сипаттағы көптеген сұрақтарға деген көзқарасы ықпалын тигізеді. Фракциялық ай»ырмашылықтын себебі  қоғамдық қалпы мен тағдыры қызығушылық тудыратын әртүрлі саяси жетекшілер мен жеке тұлғаларды жақтаудан да туындауы мүмкін.  Алайда фракция пайда болуының  ең кең таралған және тұрақты себебі меншіктің әркелкі бөлінуі  болып табылады. Басқару билігінің құрылымы үемі меншік иелері мен билікке қауіп төндіретін факциялардың пайда болуына жол бермеуді ескере отырып ұйымдасты.

«Факция» сөзі кейде «әділетсіз коалиция», ал көбінесе «фракция» термині партияның, таптың, әлеуметтік топтың, ұйымның  бөлінген  оқшау бөлігін білдіреді. Мэдисонда факция онымен салыстырғанда көпқырлы және өзінің негізгі көріністері мен сипаттамаларында айқын анықталы қоймады.  Ол көбіне және тіпті эмоцияналдық  талар-тілектері мен қасиеттері бойынша біріктірілді.