Ырықсыз етісте жасалатын құрылымдар

Ағылшын тіліндегі пассивтік құрылым үлкен жүйелілікті көрсетеді. Жанама толықтауыш пассивтік құрылымның сақтаушысы бола алады. Ол септік жалғауларының жойылуының және бірнеше есімдіктер мен жалпы зат есім топтарының арасында формальді айырмашылықтың болмауының қорытындысы болып табылады. Мысалы: Mr. Winkle stooping forward with his body half doubled up, was being assisted over the ice by Mr. Weller. Бұл мысалда to assist баяндауышы жанама толықтауыш болып тұр. Уинкл мырза Уиллер мырзаның көмегімен жартылай еңкейіп, мұз үстімен жүріп өтті. Аудармада пассивтік құрылымның сақталуы үшін лексикалық трансформацияларға көз жүгірту керек: In fact, being with here tonight was really an adventure, and somehow quite a wonderful adventure. But being an English adventure it was liable to be rained upon and at this very moment down the rain came. Шынымен де бүгінгі кеште олармен қауышу тамаша оқиға болды. Мұның барлығы Англияда орын алған алғандықтан әдеттегідей жаңбыр болу керек еді және жаңбыр сол мезетте құйып кетті. Бұл жағдайда пассивтік форма белсенді түрде аударылып тұр. Кейбір ағылшын етістіктері ауыспалы немесе тура түрде қолданылады. Мысалы, to flight етістігінің аудармасын пассивтік формада беру өте қиын. Original samples of Parisclothing have been flown toLondon to illustrate lectures to the fashion industry. — Ағылшын сән үлгілерінің өкілдеріне дәріс барысында көрсетілу үшін Париж әтірлерінің үлгілері Лондонға ұшақпен жеткізілді. Бұл мысал конверсия жолымен аударылған. Сөз құрудың бұл амалының өз баламасы жоқ, сондықтан етістің нақтылығын сақтап қалу үшін қосымша сөздер қосу керек: He was pitchforked into the post of Ministry of Health.- Оны күтпеген жерден Денсаулық сақтау министрінің орнына тағайындалды. Пассивтік форма фразеологиялық тіркестерде қолданылады. Сөйлемдерде олардың лексикалық, грамматикалық өзгертілуі, орын басуы талап етіледі. Біз пассивтік құрылымды қазақ тілінде ырықсыз етістегі етістіктен жасалатын құрылымдар деп атаймыз. Бұл құрылымдар ағылшын тілінде көп таралған. Ол мынаған байланысты: ағылшын тіліндегі сөйлемнің бастауышы ырықты етістегі құрылымдардың тура толықтауышы ғана емес, көмектес септігі арқылы жасалуы мүмкін. Ырықсыз етістегі құрылымдардың тура толықтауышы пассивтік құрылымның көрінісі болады.: He was sent an invitation by the board- Оған кеңеспен шақыру жіберілді. Ағылшын тіліндегі пассивтік құрылымдардың шығу тегі субъект емес, іс- әрекет объектісі белгілі болғанда ғана қолданылады. No conclusion was arrived-Ешқандай қорытынды шықпады. He is considered a good engineer-Ол жақсы инженер болып есептеледі. Анықталған іс- әрекет кімге бағытталғаны белгілі болғанда пассивтік құрылым жүзеге асады. Мысалы: The importance of new measure taken by the Government сөйлемінде ырықсыз етістегі баяндауышты көре аламыз. Көпше түрдің үшінші жағында етістік құрылымдары пассивтік құрылымдар арқылы беріледі. Мысалы: керек, қажет т.б есімшелерімен жасалады және контекст мағынасына байланысты аударылады. Мысалы: Бұл кемшіліктерді жою керек- These shortcomings must be eliminated. Орыс тілінде егер бастауыш немесе баяндауыш ырықсыз етісте жасалған кезде, ол ырықсыз етіс арқылы жасалады. Блоымсыз мағынада қолданылып,  инфинитивтен тұратын етістікте пайда болады: Дауыстар естілмейді- No voices to be heard. Қазақ тілінде ырықсыз етіс ағылшын тілінде де ырықсыз етісте жасалады. Мысалы: Хатқа қол қойылған жоқ- The letter has  not been signed yet.

Практикалық тапсырма

Берілген сөйлемдерді қазақ тіліне аудара отырып, қазақ, ағылшын, орыс тілдеріндегі ырықсыз етістің айырмашылығын көрсет:

1. Support for theVietnampeace demonstration in Sheffield on March 1, for the Easter march, and for other activities contributing to ending the war on the basis of the right of the Vietnamese people to decide their own affairs, was urged yesterday by the British Council for Peace inVietnam. (M. S., 1969)

2. Exemption from taxes on capital gains up to a maximum of1,000 ayear is asked for by the Income Tax Payers Society in a letter to the Chancellor. (M. S., 1969)

3. When the wage freeze was introduced, we were told the low paid would benefit. The Budget gives them noth­ing. They stay low paid. The increase in family

allow­ances that was widely hoped for has come to nothing. (M. S., 1967)

4. Footpolice flanked the marchers all the way from the London School of Economics in Aldwich. They were augmented by mobile police and there were walkie-talkies and a police van at the rear of the column (M. S., 1968)

5. About 1,600 non financial companies inBritainwith net book assets of 1,900 million, are owned or controlled byU. S.firms, the President of the Board of Trade said yesterday in a written reply to a Commons question. (M. S., 1968)

6. Charlie, the homeless elephant at the closed-down Craigend Zoo nearGlasgow, has been offered a home by the Director of Berlin Zoo. (D. W., 1969)

7. Now that we have been awakened to the danger to ani­mals and plants that the spread of Man’s activities has caused, considerable effort is being put into providing the information needed for developing an understanding and appreciation of nature. (M. S., 1967)

8. The Prime Minister was shouted down tonight by 3,000 angry youngsters as he vainly tried to address a rush-hour reply from the steps of theLeedsTown Hall. (D. W., 1969)

9. Lovers of familiar symphonic fare are catered for with two Brahms symphonies and First Piano Concerto by Beethoven. (R. T., 1969)

10. The attacks on the people made in Wednesday’s grim Budget were just the sort of cuts which were ordered by the bankers throughout the world. (M. S., 1966)

11. Some of the most disastrous chapters in the history of British foreign policy have been written by those who believed that success in industrial negotiations could be paralleled in the world of foreign affairs. (The Guar- dian, 1965)

12. He was elegant, bowler-hatted and umbrellaed. (C. Wil-lock, Death in Covert)

13. The U. S. President was left in no doubt about what the ordinary people inNew Zealandfelt, for placards which read: «NoNew Zealandsupport forU. S.aggres­sors» were in the President’s direct view in front of the official dais. (M. S., 1966)

14. Flagrant disregard for laws on shipping safety was alle­ged at an inquiry into the loss of the pleasure boat Darl-wyne with 31 lives. (M. S., 1970)

15. The Soviet people are marching the path which will sooner or later be followed by the working people of all countries, Soviet Communist Party leader Leonid Brezh­nev said here today. He was addressing a Lenin Cente­nary celebration held jointly by the Party’s Central Committee, the Supreme Soviet and the Russian Fede­ration Supreme Soviet in the Kremlin Pa’ace of Cong­resses. (M. S., 1970)

16. InCalcutta. Premier Mrs Gandhi declared yesterday it was mass poverty that posed a real threat to Indian de­mocracy. The threat to democracy inIndiacould be met by removing poverty from the masses. (M. S., 1970)

17. European security, the Middle East,Vietnam— on each of these issues the British Government must be forced to abandon its obstructive role and to throw its weight on the side of sanity and peace. (M. S., 1970)

18. Today, the Big West End stores begin their annual sales, to be followed next week by sales in many out-of-town shopping centres. (M. S., 1969)

19 Already a heavy blow against the British people has been struck by the

government-organized increase in unemployment. This must not be followed up by a fur­ther effort to put the burdens caused by a wrong policy on the sick, the ill-housed and the children. (M. S., 1968)

20. About 3,000 busmen employed by the Northern General Transport Group of companies, staged a one-day strike yesterday in support of a basic rate of pay of Ә 20 a week.North Durham and Tyneside services were affected. (D. W., 1964)

21. Two of our most respected composers shared the conducting of the Promenade concert at the Albert Hall on Saturday, which was mainly devoted to English music of the 20th century. Malcolm Arnold took charge of the greater part of the programme. He was jointed briefly by Sir Arthur Bliss to conduct the first performance of the new version for three hands of his rarely heard concert for two pianos and orchestra. (R. T., 1969)

22. «Ready? said the old gentleman inquiringly, when his guests had been washed, mended, brushed and brandied.

(Ch. Dickens, The Posthumous Papers of the Pickwick Club)

23. «I think you had better be going back,» he said. «It’s rather late. They may be missing you.» Maud laughed happily. «I don’t mind now what they do. But I suppose dinners must be dressed   for,   whatever   happens.»

(P. G. Wodehouse. A Damsel in Distress)

24. Two more strikes of natural gas have been made in the North Sea of theYorkshirecoast, British-Petroleum announced yesterday. (M S., 1966)

25. More light was shed yesterday on the effects of CS gas, which was claimed by Pentagon to be virtually harmless to health and was therefore to be recommended for use in war by soldiers — or in peace by the police.

The latest information comes from U. S. Army studies, showing the gas to produce burns and blisters.

The Morning Star has campaigned consistently to have this gas banned