Аудармашының кәсіби этикасы

Аудармашы мамандығын әртістің мамандығндай.Бірақ оған қарамастан,әр мамандықтын өз ерекшелігі болады.Әртістін міндеті кеиіпкердің обрызына кіріп,кейіпкердің іс — қимылын салып,көрермендерге әсер ету. Ал аудармашы керсінше, аударып жатқан адамның образына ешбір қатысы болмау керек.

Аудармашының басты мақсаты, мәтінің аудармасын дұрыс жеткізу, ол қандайда бір жест, дауысының екпіні арқылы тындаушыларда эмоция туғызуға құқұғы жоқ.Ал бұндай жағдай болса, оған мәтінің мағынасы себеп болу керек, сіздің көмегініз емес. Аудармашының дауысы және іс- қимылы аударып жатқан адамның эмоциясына  тәуелді болмау керек.

Аудармашының дауысы қатты, әрі анық шығу керек, бірақ ешбір эмоциясыз. Әсіресе сіздердің назарларынызды доклад қорғаушылардың әзіл- қалжындарына аударған дұрыс болады, себебі олардын қалжындарына, сіз аудармаға дейін де, аударғаннан кейін де өздеріңізді ұстап, жай ғана жымйған дұрыс болады.

Әрқашан аудармашылардын есінде сақтайтын бір қағйда бар,  аудармашылар екі жағаны қосып тұрған копір, ал басқа болып жатқан нәрселерге оның қатысы болмау керек.

Дәл осы қағидаға сүйене отырып айта кететінім, сіз аударып жатқан адам өз ренжісін немесе ашуын көрсетсе, сіз оның ойын бөліспеуге толығымен құқұғыныз бар.

Тілді оқығанда, сол ұлттын арасында оқыған көп пайдасын тигізеді, шетелдіктерге еліктеңіздер, олардын манераларын келтіруге тырысыңыздар. Өзіңізге үнайтын бір шетел артистің таңдап алыңыз да, соған толығымен еліктеніз.

Ал аудармашының сөздік қорына  келетін  болсақ, күнделікті қолданатын сөздердің эквиваленттерін жаттап   алыныздар, мысалы: «мен сізбен кейін хабарласам», «менімен хабарласып отыр», «кім ақырғы?» … Бұндай сөз тіркестер шетел тілінде тіптен басқаша айтылады.

Әрине аудармашы шетел тілін жетік білген жақсы, бірақ бәрінен бұрын ол өз тілін жақсы білу керек. Ілгермелі аудармашыларға шетел тіліне аударған оңайрақ түседі, өз тіліне аударғанша.

Тағы бір манызды мәселе- жалпы және арнайы білім, жан- жақтылық. Осның арқасында аудармашыны, аудармашы машинадан айырмашылығы.

Ал енді мына кітаптағы кейіпкер, кім ол , өзінің мамандығын жақсы біледі ме?

Оқыған, қарапайым киінген, сыпайы және ішімдік қолданбайтын, тамақ ішкенде өз мөлшерін білетін, дауысы  анық және құлаққа жағымды, батыс жақтын білімі туралы хабары бар, өз мамандығын бағалайтын адам.

Енді бір- неше тәжірибеде қолданылатын кеңестер:

Сіз аударып тұрған адамнын көнілін бөлменіз. Әрине сіздін тәжірибенізде өз- өзін тындағанды ұнататын адам кездесуі мүмкін, әрине мұндай жағдайда сіз оны тоқтатуға мәжбүр боласыз, бірақ  тындаушылардын сізге деген көз қарасы дұрыс болмайды. Ондай жағдайға түспеу үшін, сөйлеп турған адамға көзіңізбен немесе қолдын жесты арқылы тоқтау керек екенің ескеріңіз, ол жанында сіз тұрғаныңызды ұмытпау керек.

Егер сізде сұрақ болса, сіз оны сұрауға міндеттісіз- осындай жағдайда бөлшек аударма қолайлы, бірақ тек маңызды деген жерлерді ғана сұраныз, қайта- қайта адамды мазалаған әдепсіздік.

Егер сіз аудармаға ертерек дайындалып, көрермендер алдында тез , әрі дұрыс аударсаныз, ол аудиторияға жақсы әсер етеді.

Аударуды бастар алдында, тындаушылармен байланыс орнатқан дұрыс болады, мысалы : өзіңізді таныстырыңыз немесе сіздін дауысыңызды анық етіледі ме?- деп сұраңыз. Сонда аудитория сіздің дауысыңызға өз құлақтарын үйрете бастайды.

Ауыша аудармашының мамандығында, ен маңыздысы дауыс. Сіздің дауысыныз қатты, анық, бәріне естілетіндей болу керек.Егер сіздін дауысыңыз тым қатты немесе тым ақырын болса, дауысынызды алдын- ала үйреткен жөн. Егерде сіз дауысынызды үйретпесеніз, ол отырып қалады.

Аударманын тағы бір түрі «сыбырлап аудар». Ол ілгермелі аудармадай, бірақ аудармашы аударып беріп жатқан адамнын артында отырады немесе түрады, басқаларына бөгет жасамау үшін ақырын аударады, аудармашы дауысын бір қалыпта ұстау керек, ол әрине өте қиынға түседі аудармашы үшін. Және бұндай жағдайда жұмыс істегендіктен, ойынды жинау өте қиын.

Бөлшекті аударма көбіне актердің жұмысына ұқсайды, себебі ол да көп адамның алдында жұмыс істеуге мәжбүр, сондықтан қалай киіну керек, қай жерде отыру керек, ал қай жерде тұру керектігін алдын ала ойлайды.

Бөлшекті аудармада, ілгермелі аудармаға қарағанда көп артықшылығы бар.

Ілгермелі аудармашы, аударатын сәтте ғана шетелдікті көреді, ал жай аудармашы аударатын шетелдікпен алдын- ала кездесуге мүмкіншілігі бар. Аударма басталмай тұрып , шетелдіктерге барып өзіңізді таныстырыныз, олардың аудармашысы екеніңізді айтыныз, алдын ала кейбір терминдердің мағынасын сұрап алыныз, тіптен болмаса ауарайы туралы сөйлесіңіз.

Біріншіден, сыпайлағынызды, ұқыптылығынызды көрсетініз- соның арқасында сіз жұмысқа дайын екеніңізді көрсетесіз, шетелдіктер бұндайды бағалайды.

Екіншіден, ол сіз үшін манызды. Сіз алдын- ала  аударатын адамның манерасы мен дауысына үйренесіз.

Үшіншіден, сіз шетелдікпен алдын- ала келісіп алуға болатын жақсы мүмкіндік. Дос ретінде » тез және ұзақ» сөйлемесін деп келісіңіз. Ұмытпаныз ол сіз үшін маңызды.

Алдын ала оған шарт қойманыз, біріншіден шетелдіктін көз- қарасын тыңданыз, ол сізге де тиімді болуы мүмкін. Бірақ ұмытпаныз өмірде әр- түрлі жағдай болады, сондықтан сіздердің келісімдерініз ойдағыдай болмауы мүмкін.

Аударма барысында шетелдіктін қолданатын сөз- тіркестерін ескеріп отырыңыз.

Мысалы: аударманың бас кезінде «бюрократиялық барьер» деген сөз- тіркесін аударсаныз, «bureaucratic barriers», ал кейін шетелдік оның орнына «red tape» деп айтса, оны да тез арада түсініп «бюрократиялық барьер» l деп аударған дұрас болады.

Негізгі әдебиеттер:

1. Мирам Г,Е, Профессия- переводчик-Киев, 1999 г,

2. Халеева И,И, Основы теории, обучению пониманию иноязычной речи, М., 1989 г.

3. Бреус Е.В. Основы теории и практики перевода с русского языка на английский.- М.,1998

4. Влахов С., Флорин С. Непереводимое в переводе. — М., 1980

5. Волкова З.Н. Научно-технический перевод. — М.,  2002

6. Казакова Т.А. Translation Techniques Практические основы перевода.- «Союз», С.-П., 2002

7. Комиссаров В.Н. Теория перевода (лингвистические аспекты) — М., 1990

Қосымша әдебиеттер:

1. Комиссаров В.Н. Коралова А.А. Практикум по переводу с английского языка на русский. — М., 1990.

2. Комиссаров В.Н. Общая теория перевода: проблемы переводоведения в освещении зарубежных ученых.-М., 1999

3. Копанев П.Н., Беер Ф. Теория и практика письменного перевода.-Минск, 1986.

4. Латышев Л.К. Перевод: проблема теории, практики и методики преподавания — М., 1986

5. Латышев Л.К. Технология перевода. — М., 1989.

6. Левицкая Т.Р., Фитерман А.М. Проблемы перевода.- М., 1983

7. Львовская З.Д. Теоретические проблемы перевода. Минск., 1985