Тамұқтан аман шыққан жан

Тамұқтан аман шыққан жан

Ер етігімен су кешкен кез еді

Ел еңсесі енді көтеріле бастаған кез. Тұфтоллаға әскерге шақырту 1941 жылдың 23 маусымында болатын. Ойларында түк жоқ бұлар бір күн бұрын әскери коммисариатқа барды. Ауданда митинг өтіп жатыр. Естігендері таңертең герман фашисттері соғыс ашыпты.

- Комиссариат біздерді қыркүйекке дейін елге барыңдар деп жіберді, ешқайда кетпеуімізді сұрады, - дейді майдангер қарт күнделігінде.

Ел әп-сәтте жүдеп қалды. Ерлер біртіндеп сұрапыл соғысқа аттана бастады. Колхоздың қым-қуат жұмысы көбейді. Тұфтолла көрші Кулагино селосындағы жинақ кассасына жұмысқа тұрды. Көп ұзамай армияға шақырту қағазын қолына алған Тұфтолла 1942 жылдың қаңтарында көптің бірі болып кете барған. Украинадан келгендері де әр ауданға бөліп жатыр. Ығы-жығы халықтан, шуылдаған составтан құлақ тұнады. Жылап сықтап, күңіренген ел жауынгерлермен қимай қоштасуда. Бұлар Саратовқа табан тіреді. Тұфтолла ақпанда 196 дивизия, 725 артиллерия полкінің топографиялық взводына түсті. Әскери ойынмен қоса карта, т.б. үйреткен болатын.

- Біздерге, 15 адамға екі арба, екі ат бөлінді. Жерді өлшеп, сызып, штабқа жіберсек, ал жаяу әскерлер окоп қазумен болды. Соғысқа кірістік. Калач деген жерден 40 шақырымдағы селода біз немістердің қоршауында қалдық. Оқ борап, самолеттер қайта-қайта бомбалайды. Тірі қалғанымыз өзіміздің әскерге қашан жетеміз деп сүйретіліп келеміз, - дейді күнделік парағы сол күндерден сыр шерте.

Қоршаудағылар соғыста ілгері жылжып келеді. Өлгендердің денесіне сүріне атысқанмен күш тең емес еді. Немістер тысқырып, жақындаған сайын бұлардың командирі “құжаттарымызды көміп тығып тастайық” деген көшелі ақылып жеткізген. Тұфтолла өз бөлімшесіндегі тірі қалған басқа да қарулас жолдастарымен бірге жау қолына түсті.

Тұтқындағы азапты күндер

1942 жылдың тамызында тұтқынға түскен 200-ге жуық тұтқынды Батысқа қарай айдап келе жатқан. Ас, сусыз бұлар қалжырай бастады.

- Адам нағыз қатты шаршап, ашыққанда қолтығынан демеуге келмейді екен. Ақыры тастап кетуге тура келеді. Артымыздан ергендер қалжырап құлағандардың басынан, кеудесінен атып келеді, - дейді майдангер қарт.

Аш-жалаңаштарды былайғы адамдар аяғанмен не болсын, оларға жақындаттырмайды. Жүрегінде түгі бар бір әйел ғана немістердің қорқытқанына қарамай, бір бөлке нанды лақтырып, өзі қашып кеткен-тұғын. Бұлар әп-сәтте жоқ қылды. Тұтқындарды сайға ұстады. Еріккен фашисттер тұтқындарды суға лақтырып, болмаса қашуға талпынғандарды аямай қырды. Тамақ бір мезгіл берілді. Өлген жылқының еттері, тұйсыз күйген бидайды еріксіз талғажау екен. Аштықтан адамдар қырыла бастады. Тірілердің қолынан келетіні жер қазып, бетін жасырғаны болды.

            Күз келді. Күн суыта бастады.

- Аштыққа енді тоңғанымыз қосылды. Дірдіктеп шығамыз. Бірді бір орыстың шашына ақ кіре бастаған жауынгері мені аяп, шинелімнің бір жағын жамылып жат. Жассың ғой деп мені аяйтын, - дейді күнделік тағы да.

Тұфтолладан әл кетіп, жүруге жарамай қалды. Жолдастарының көмегінің арқасында бидай жеп, сәл болса да әл кірген. Бұларды вагонмен Кароль деген жерге әкелген. Көрсеқызар фашисттер үсті-бастарын тінтып