Қазақстанның қызыл кітабы

Красная книга Казахстана — Қазақстан Республикасы аумағында жойылу қаупі төнген және сирек кездесетін жануарлар мен өсімдіктердің сипаттамасы берілген арнайы басылым. Қазақ КСР Мин. Кеңесінің 1978 ж. 16 қаңтарындағы қаулысына сәйкес шыға бастады. Оның омыртқалы жануарларға арналған 1-бөлімі жеке кітап болып 1978 ж. жарық көрді. Қ. Қ. к-ның 2-бөлімі 1981 ж. өсімдіктерге арналып шығарылды. Қ. Қ. к-ның 1-басылымына тіркелген өсімдіктер мен жануарлар түрлері 2 категория бойынша А категориясы — жойылып кету қаупі төнген түрлер; Б категориясы сирек кездесетін түрлер деп берілді. Қ. Қ. к-ның жануарларға арналған 1-басылымында омыртқалы жануарлардың 87 түрі балықтың 4, қосмекенділердің 1, бауырымен жорғалаушы-лардың 8, қүстардың 43, сүтқоректілердің 31 түрі тіркелді. 1-басылымда тіркелген жануарларға берілген деректер 10 — 20 жыл бүрынғы зерттеулер негізінде берілді. Сондықтан, 1985 ж. Қазақстан ҒА-ның жанынан Қызыл кітапты қайта басып шығару мақсатымен арнайы зоол. комиссия жүмыс істей бастады.Кітаптың мүқабасы, 1996 ж.  Кітаптың мүқабасы, 1981 ж.

1991 ж. осы комиссия Қ. Қ. к-ның толықтырылған 2-басылымын шығарды. Оның таралымы 500 дана болды. Кітаптың 2-басылымына омыртқалы жануарлардың 129 түрі мен түр тармақтары тіркелді. Онда балыктардың 16, қосмекенділердің 3, бауырымен жорғалаушылардың 10, қүстардың 58, сүт-қоректілердің 42 түрі мен түр тармақтары туралы мәліметтер берілген. Қ. Қ. к-ның 2-басылымында алғаш рет омыртқасыз жануарлардың 105 түрі берілді, онда жәндіктердің 96, шаянтәрізділердің 1, үлулардың 6, қүрттардың 2 түрі туралы деректер тіркел-ген. 1996 ж. Қ. Қ. к-ның 3-басылымы қайта өңделіп, әрі толықтырылып, қазақ тілінде шықты. Бүл 3-басылымның 1-томы Жануар-лар, оның 1-бөлімі Омыртқалылар деп аталды. Онда омыртқалы жануарлардың 125 түрі мен түр тармағы ту-ралы деректер берілген. Қ. Қ. к-ның 3-басылымында тіркелген жануарлар түрлері 5 категория бойынша 1-категория — жойылып бара жаткдн; 2-категория — саны жылданжылға күрт азайып бара жат-кдн; 3-категория — сирек кездесетін; 4-категория — ғыл. түрғыдан толық зерттелмеген; 5-категория — қалпына келтірілген түрлер деп берілген. Қ. Қ. к-ның 3-басылымывда тіркелген омыртқалы жануарлар түрінің қандай отрядқа, кандай түқымдаскд жататъ» және әрбір жеке түрге қыcқша кдзақша, ағылшынша деректер берілген. Сонымен бірге әрбір тіркелген түрдін суреті, Кдзақстан аумағынла таралуын көрсететін карта және сол жануардың түріне катысты акдарат көздері (кітаптар макалалар) көрсетілген. Қ. Қ. к-ның өсімдіктерге арналғаи 1-басылымында өсімдіктердің 307 түрі тіркелген (1981). Онда жабықтүқымдылардың 288, ашыктүқымдылардың 2, қы рыққүлақ тәрізділердің 3, мүктердің 3, саңырауқүлактардың 10, қыналардың — 1 түрі берілген.

Қ. Қ. к-ның әрі танымдык. әрі тәрбиелік мәні зор. Ол жастарды табиғатты аялаі білуге, оның қамқоршысы болуға тәрбиелейді.

Әдеб. Красная Книга КазССР. Редкие и находящиеся под угрозой  исчезновения виды животных и растений, ч. 1. Позвоночные животные, А.-А., ч. 2, 1978; Растения. А.-А., 1981; Кдзақстан Қызыл кітабы, т.1. Жануарлар. 1-бөлім. Омыртқалылар. Қайта өңделіп және толықтырылған, 3-бас, А., 1996.

Р. Сәтімбекүлы.