Қоғамдық өндіріс негіздері

Адамның және қоғам өмірінің негізі шаруашылық қызмет,өндіріс болып табылады. Өндіріс – адамның табиғи заттарға әсер ете отырып материалдық және рухани игіліктерді жасау процесі. Өндіріс адамның еңбегін,еңбек заттары және еңбек құралдарының көмегімен іске асады,оларды қарапайым еңбек процесі элементтері деп атайды.

Еңбек – материалдық және рухани игіліктерді, қызметтерді қалыптастыруға бағытталған адамдардың саналы қызметі.

Еңбек заттары – дайын өнімді жасау мақсатында адамдардың бір нәрсеге еңбек арқылы әсері немесе адамдардың әсер ететін заты.

Еңбек құралдары – еңбек заттарына әсер ететін құралдар.

Қандайда бір товарды өндіруге қажет еңбек заттарымен еңбек құралдары өндірістік құрал-жабдықтар деп аталады.

Игіліктерді өндіру кезінде 1-ден адам мен табиғат арасында қатынас орнайды оны өндіргіш күштер деп аталады,ал 2-ден адамдар арасында қатынас орнайды,оны экономикалық қатынастар деп атайды.

Өндіргіш күштер – жұмысшы күшімен заттай факторлар және олардың ара қатынасы. Өндірістік құралдар жаңа технологияның пайда болуымен жаңарады,өзгеріске ұшырайды.

Еңбек сапасы жағынан ұшырауы мүмкін, себебі, жұмысшының квалификациясын жоғарлататын ғылыми ұйымдар пайда болды, кәсіпкерлік қабілеттіліктің маңызы артады.

Экономикалық қатынастар — өндіру, бөлу, айырбастау және тұтыну процесінде пайда болатын адамдар арасындағы қатынас. Экономикалық қатынастың сипаты өндірістік құрал-жабдықтарға деген меншік формаларымен анықталады. Ол 1-ден өндірістік қатынастарға байланысты, 2-ден өндірістік емес сфераға байланысты болды. Ұйымдастырушылық қатынастар өндіріс,бөлу,айырбастың қалай ұйымдастырғандығына байланысты. Ұйымдастыру формалары: еңбек бөлінісі,еңбек кооперациясы,өндіріс концентрациясы және централизация (орталықтандыру) және т.б. жатады. Тарихи даму кезеңдерін атайтын болсақ:

1. 1.      қарапайым еңбек кооперациясы
2. 2.      мануфактура
3. 3.      машиналық өндіріс

Еңбек кооперациясы – бір адамның басқаруы мен бірнеше адамның біртекті жұмыс түрін орындаумен байланысты.

Мануфактура – еңбек кооперациясының бір түрі,бірақ онда еңбек бөлінісі қатысады.

Машиналық өндіріс – еңбек өнімділігі мен өндіріс тиімділігін қамтамасыз етті.

Әлеуметтік экономикалық қатынастар адамдар арасында өндірістік жағдайға қатысты өндірістік құрал-жабдықтарға деген меншік формаларын анықтайды. Меншік түріне байланысты әлемдік экономикалық қатынастар өндіру, бөлу, айырбастау және тұтыну үшін белгіленеді. Сол қатынастың дамуы меншік иелерінің мүддесін іске асырады. Адамның жыл көлемінде шаруашылық қызметінің нәтижесі өндірілген қоғамдық өнім деп аталады.

Қоғамдық өнім 4 кезеңнен өтеді:

1. 1.      өндіру (өнімді қалыптастырумен байланысты);
2. 2.      бөлу (өндірілген өнімдегі әрбір адамның үлесін анықтау дегенді білдіреді);
3. 3.      айырбастау (бір өнімді екінші өніммен айырбастау,бағалау);
4. 4.      тұтыну (адамның қажеттілігін қанағаттандыру үшін өндірілген игіліктерді пайдалану).

Ұдайы өндіріс — өндіріс процесінің қайталануы. Оның екі түрі болады: қарапайым және ұлғаймалы.

Қарапайым ұдайы өндіріс – бұрынғы масштабта өндірісті қайталау.

Ұлғаймалы ұдайы өндіріс — өспелі масштабта өндіріс процесін жүргізу. Қоғамның өнімінің 4 кезеңі өзара тығыз байланысты және қоғамдық өндірісті құрайды.