Қазақстан Республикасының 2002-2003 жылдарға әлеуметтік-экономикалық дамуын талдау

Мемлекеттік әлеуметтік-экономикалық саясаттық аймақтық аспектісі бүгінгі күні ғылыми зерттеулердің ең әлсіз зерттелінген объекті болып табылады.

Мемлекеттің аймақтык саясатын қалыптастыруда түрлі аудандар халқының өмір сүру деңгейімен сапасын теңестіру мүдделерінің ірг елі (тиянақты) маңызы бар. Осы мүдделер қазіргі жағдайда бірінші орында түр, өйткені түрғындар тығыздығы (адам/км²), қалалық және ауылдық түрғындардың ара-қатынасы, олардың кірісті бір жанға шаққанда деңгейі, түтыну бағаларының індексі, жұмыссыздардың саны мен жұмыссыздың деңгейі, индустриалды әлуеті деңгейі және т.б. көрсеткіштерге байланысты Қазақстанның аумақтық-әкімшілік аудандары бір-бірінен тым өзгеше. Сонда, жұмыссыздар саны бойынша республика облыстарының үлес салмағы 1,8%-дан (Қарағанды облысы) 20,3%-га дейін (Оңтүстік Казақстан облысы) ауытқиды. Ал облыстар арасында халықтар кірісінін бір жанға шаққанда максималды деңгейі минималды деңгейінен 4 есе үлкен. Сонымен қатар халықтың 60%-ға жуығы Багін кедейшілік шегінен тыс өмір середі. Халық тығыздығының орта республикалық деңгейінде (шаршы км-ге 5,8 адам) бүл көрсеткіш 17 адамнан (Оңтүстік Қазақстан облысы) 2 адамға (Маңғыстау облысы) дейін ауытқитын облыстарда бар.

Сондай-ақ, Қазақстанның Орталық және Оңтүстік аймақтарының ғылыми және ғылыми-техникалық әлуеті деңгейі тым жоғары және он солтүстік-шығыс және батыс аймақтардың үйлес көрсеткіштерімен салыстыруға болмайды.

Осындай жағдайларды есепке Ала отырып, аумақтық әлеуметтік-экономикалық даму жоспарлары, аймақтық шаралары республиканың стратегиялық және жалпы мемлекеттік мүдделерді ескеретін, оң жақтарын айқындайтын, облыстар мен аудандардың әлеуметтік-экономикалық    өмірінің    деңгейін    бірте-бірте    теңестіруге    алып келетіндей болуы тиіс.

2 кесте

ҚР экономикасының нақты секторы көрсеткіштерінің

Динамикасы

Кестеден келтірілген көрсеткіштердің жылдан-жылға қарқынды өсіп отырғанын көруге болады.

Экономикаиыц нақты секторы. 2003 жылы өнеркәсіп өндірісінің көлемі қолданыстағы бағалармен 2235,8 млрд. теңге болды, бұл 2000 жылдан 27% артық. 2003 жылы өндіріс көлемінің өсуі 2001-2002 жылдармен салыстырғанда республиканың барлык аймақтарында байқалды.

Ауыл шаруашылығы. 2003 жылы ауыл шаруашылығының жалпы өнім көлемі ағымдағы бағалармен 566,5 млрд. теңге болып, 2000 жылмен салыстырғанда 31,6 % артты. 2003 жылы барлық шаруашылық санаттарында өткен жылмен салыстырғанда малдың барлык түліктері мен күс басы өскен. Бүган негізінен халық пен шаруа кожалыктарының есебінен қол жеткізілді. Барлық облыстардың ауыл шаруашылық тауарларын өндірушілері — мүйізді ірі қара, кой мен ешкі басын, 12 облыс — шошқа мен жылқы, 11 облыс — қүс басын көбейтті. Сонымен қоса аталған кезеңде Маңғыстау облысында шошқа 33%-Fa, күс 65%-Fa, жылқы 3%-ға, Қызылордада шошқа мен күс 5%-ға, Атырауда қүс 5%-ға кеміді.

2003 жылы республиканың барлық облыстарында мал шаруашылығының негізгі өнім түрлерін өндіру өскен.

Шағын бизнес. 2003 жылдың 1 желтоқсанында тұиастай алғанда Республика бойынша 189,0 мыңнан аса заңды тұлғалар тіркелген, оның жұмыс істеп тұрғандары -75 пайызды құрады. Республика бойынша жұмыс істеп тұрған заңды тұлғалардың 91,8 пайызы шағын кәсіпорындар, 7,0 пайызы орта, ірі кәсіпорындар- 1,3 пайыз құрады. Тіркелген заңды тұлғалардың көбі Алматы қаласында- жалпы санының 29,6 пайызы, Оңтүстік Қазақстанда 8,9 пайыз, Шығыс қазақстанда 7,5, Қарағандыда 7,0, Астанада 6,4. Республика бойынша заңды тұлғалардың  31,4 пайызы негізгі қызмет түрі сауда, автомобильдер мен үйде қолданылып, пайдаланатын зат бұйымдарды жөндеу, 12,8 пайы -, қозғалмайтын мүліктермен операциялар жасау, 9,3 пайыз — өнеркәсіп, 8,2 пайыз – білім беру, 5,9 пайыз- ауылшаруашылығы кәсіпорындары.

Жук тасымалдау. 2003 жылы жүк тасымалдаудың жалпы көлемі (көлік      емес      үйымдар     және      коммерциялық     тасымалдаумен шұғылданатын кәсіпкерлер тасымалдаган жүк көлемінің бағалауын есепке алғанда) 1540,1 млн. тоннаны кұрап, 2002 жылмен салыстырғанда 9,6% артты.

Инвестициялар. Негізгі капиталға инвестициялардың көлемі 1037,6 млрд. теңгені кұрады, бұл 2002 жылмен салыстырғанда 9,8% көп.

2003 жылы инвестнция көлемінің өскені республиканын 13 аймағында банкалды. Инвестицлялык қызметтің ең қолайлы жағдаиы Жамбыл (2,9 есеге), Қостанай, Ақтобе, Солтүстік Қазақстан, Ақмола, Атырау, Батыс Қазақстан, Қызылорда, Алматы облыстарында (1,2-1,4 есеге), Қарағанды облысында және Алматы қаласында (10-14%) байқалды.

2003 жылы салынған үйлердің көлемі республиканың барлық аймақтарында 2002 жылдың тиісті кезеңіне артты. Тұрғын үй құрылысы белсенді түрдеСолтүстік Қазақста және Жамбыл облыстарында жүруде, онда тұрғын үйлерді іске қосу көлемі 2002 жылмен салыстырғанда тиісінше 4,0 есе және 3,6 есе өсті.

Сауда және өзге де қызметтер Жедел деректер бойынша 2003 жылы бөлшек сауда тауар айналымының көлемі 838,3 млрд тенгені құрап, 2002 жылғы тиісті кезеңмен салыстырғанда 9,9 пайыз өсті. 2003 жылдың қарашасында 84,1 млрд тенгенің тауарлары өткізілді, бұл тұрақты бағамен есептегенде 2002 жылығы қарашадағы деңгейден 9,9 пайыз жоғары.

Бағалар Қазақстанның бірқатар аймақтарында 2003 жылдың желтоқсан айында 2002 жылдың желтоқсанымен салыстырғанда тұтыну тауарлары мен қызметтерінің бағалары өсті. Осы кезеңде Оңтүстік Қазақстан облысында тұтыну бағалары 6,9 пайызға өсті. Бағалардың ең жоғары өсімі Ақмола 8,7 пайыз, Жамбыл- 8,6 пайыз, Қызылорда – 8,1, Маңғыстау 7,3, облыстарында Алматы қаласында 8,5 пайызға өсті.

Әлеуметтік сала

Жұмыссыздық және жұмыспен қамту. Республикада 15 жас және одан аскан экономикалық түрғыдан белсенді халықтын саны 7,5 млн. адамды күрайды. Республика экономикасында 6,9 млн. адам жұмыспен қамтылган. Жалдамалы қызметкерлердің саны 4,3 млн. адам, олардың мемлекеттік және мемлекеттік емес ұйымдарда – 80,7 пайыз , жеке тұлғаларда – 12,8 пайыз., шаруа