Саяси жүйелердің сипаттамасы. АҚШ, Ұлыбритания, Франция елдерінің саяси жүйелері

Жоспар

I.Кіріспе

а)    Саяси жүйе ұғымы туралы

II.Негізгі бөлім

а)  Саяси жүйенің жіктелуі

б)Саяси жүйенің құрылымы

в)АҚШ

г)  Ұлыбритания

д)Франция

III.Қорытынды

Саяси жүйе ұғымы туралы

"Жүйе" ұғымын XX ғасырдың 20 жылдары ғылыми айналымға алғаш енгізген неміс биологы Л. Фон Борталанфи (1901 -1972). Ол  бұл терминді клетканың сырткы ортамен алмасу процесін көрсету үшін пайдаланды. Ғалым жүйеге өзара байланыста болатын элементтердің біртұтас жиынтығы ретінде карады. Жүйенің бір элементі өзгеріске ұшыраса, барлық тұтастымен өзгереді. Жүйе сыртқы дабылдарға және өзінің ішкі элементгерінің талаптары на жауап қайтару арқасында дамиды.

Саяси жүйе төмендегідей кызметтерді атқарады:

1.Белгілі бір әлеуметтік топтың немесс көпшілік халыктың саяси билігін камтамасыз ету. Ол биліктің тәртіпке келтірілген, ережелерде, калыптарда бскітілген, яғни институционалданған түрі. Сондықтан ол конституцияға негізделген жалпыға міндетті зандар шығарады. Сол арқылы қоғамда тәртіп орнайды. Егер оны бұзушылар болса, оларға тиісті шара қолданылады.

2.Саяси жүйе қоғамдық қатынастарды реттейді, жекелеген әлеуметтік топтар немесе көпшілік халықтың максат-мүддесіне сәйкес адамдардың тіршілік әрекетінін әр түрлі салаларын басқарады. Ол әлеуметтік институттар қызметінің мақсаггарын айкындайды, солардың негізінде оларды орындаудың саяси жобаларын жасайды.

3. Саяси жүйе қоғамда жинактаушылык, топтастырушылық кызметті атқарады. Ол ортақ  әлеуметтік-саяси мақсаттар мен кұндылыктардынң айналасында барлық әлеуметтік топтар, таптар, жіктердің белгілі бір бірлестігін қамтамасыз етеді.

4.Экономиканың калыпты жұмыс істеп, прогресті дамуына қажетті саяси жағдай жасау. Мысалы, саяси жүйе өндіріс кұралдарына меншік түрлерін күқыктық тұрғыдан бекітеді, каржы жүйесін реттейді, салық саясатын жүргізеді.

5. Коғамды, оның мүшелерін ішкі және сырткы бүліндіргіш әрекеттерден корғау. Мысалы, ұйымдасқан қылмыс, сырткы агрессиядан (әскери. экономикалык, информациялык) және т.с.с,

Сонымен, қогамның саяси жүйесі деп билік жүргізіп, коғамда тұрақтылык пен тәртіпті қамтамасыз ететін, әлеуметтік топтар, таптар, ұлттар, мемлекеттер арасындағы саяси өзара катынастарды реттейтін ұйымдар мен мекемелердің жиынтығын айтады. Бұл жүйе саяси деп аталады. Себебі мемлекеттік істер алға қойған максатты, амал-әдістсрді, оларға жету жолдарын қамтитын арнайы жеке зерттелінетін шаралар, саяси бағыт арқылы жүзеге асырылады. Сонымен қатар оны жүйе дейді. Өйткені оған мемлекеттен басқа мсмлекеттік билікке ықпал ету үшін басқалармен бәсекеге түсетін, одақтарға кіретін, мәмілеге келетін мемлекеттік емес көптеген ұйымдар да кіреді. Бұл саяси катынастардың күрделі көрінісі жүйелілікті, тұтастықты білдіреді.

Саяси жүйенің құрылымы

  Зерттеушілер саяси жүйенің мынадай негізгі төрт болігін атайды:  1) саяси институттар; 2) саяси катынастар; 3) саяси ерсжелер;         4) саяси мәдениет. Соларға кысқаша сипаттама берелік.

Саяси институттарга (ұйымдар, мекемслер) мемлекет, саяси партиялар, кәсіподақтар, кооперативтік, жастар, әйелдер, т.б. ұйымдар мен бірлестіктер жатады. Бұл ұйымдардың бәрі таптық, топтық, ұлттык, жыныстық, кәсіби, жас мөлшеріне қарай және т.с.с. байланысты пайда болатын көптеген әлеуметтік мақсат-мүдделерді білдіріп, корғау үшін кұрылады.

  Солардың ішіндегі ең негізгісі — мемлекет. Олқоғамдабелгілібіртәртіптіорнатады, оныбасқарады, экономикалықжәнеәлеуметтікқұрылымынкорғайды. Олүшінмемлекеттіңарнайыаппараты, еріксізкөндіретінкүштеу, зорлауоргандары(әскер, сот, полиция, милицияжәнет.б) болады. Солардыңкөмегіменоладамдардыңжүріс-тұрыс, іс-әрекетінреттейді. Мемлекеткоғаматынаноныңішкіжәнесыртқысаясатынатқараалады.

Мемлекеттікемесұйымдардыңарасындақазіргіқоғамныңсаясиөміріндееңүлкенрөлатқаратындар— саясипартиялар. Олармемлекеттікбиліктіжүзегеасыруға, саясижүйені, идеологиялармендоктриналарды, қоғамдықпікірді, саясисанаменмәдениеттіқалыптастыруғаатсалысады.

   Қоғамныңеңбұкаралықұйымынакәсіптікодақтаржатады. Олардыңыкпалыәрелдеәртүрлі. Біздінеліміздеолархалыкшаруашылығынөркендетудіңмаңыздыміндеттеріншешугекаты-сады. Енбекшілердің, заңдыталаптарынкорғайды, еңбекзанда-рынын. катаңсакталуынкадағалайды. Олардыңденсаулығынсақ-тауға, мәдени-тұрмыстыққажетінөтеугекамқорлыкжасайды. Тұрғынүйлердібөлу, балабақшасынаорналастыру, мектепокушыларыныңжазғыдемалысынұйымдастыружұмыстарынбас-карады. Қазіроныңыкпалытөмендепкетті.

  Қоғамнынсаясижүйесінедіниұйымдардакіреді. Олардынрөлі, әсіресе, феодалдык, коғамдазорболды. Олкездеолараксүйектербилігіндеөздсрінеқараткысыкелді. Сондықданолармемлекеттікбилікпенкатарөздерініңзаңшығарушы, атқарушы, сотбилігіндекұрды. ОлардынішіндегіеңозбырыкатоликшіркеуінінXIII ғасырда өздеріне карсыларды ерекше қатал кудалаған сот, полиция ұйымы — инквизиция еді. Олар 5 миллионға жуык адамды қугын-сүргінгесалып, біразын тірідей отқа жағыпжіберді. Капитализм кезінле дін орындарыныңәсері әлдеқайда бәсеңдеді, бірақсаяси өмірде ыкпалын тежегенжоқ.Бұрынғы Кенестер Одағы кезінде олар катты қудаланған болатын. Казіргі кездежағдайөзгерді.

  Жоғарыдакөрсетілгенұйымдардыңішіндемемлекетпенсаясипартиялардыңсаясижүйетікелейқатынасыбар. Кәсіподақтарменшіркеудіңтураболмағанменжанамакатынасынбайқаймыз. Олардыңқатарынажастародағын, еңбекұжымдарын, коопера-тивтердіжаткызугаболады. Соларменкатарбиліктеналшақ, де-генмен, белгілібіржағдайлардаоғанықпалдажасайалатынұйым-дарбар. Оларғажазушылар, суретшілер, композиторлародағы, ғылыми-техникалыққогамдар, көптегенерікті, спорт, мәденижәнет.б. ұйымдаржатады.

  Коғамдықжүйеніңекіншібөлігінсаясиқатынастарқұрайды. Оғантаптардын, этникалыкбірлестіктердіңтұлғаларменкоғам-ныңазаматпенмемлекеттіңарасындағықатынастаркіреді. Олар-дыңбасқа(экономикалык, ұлттык, діни, отбасылыкжәнет.с.с.) қатынастарданайырмашылығымұндаолардын, саясижәнемемлекеттікбиліккекатынасыкөрінісбереді.

  Саясижүйеніңүшіншібөлігіболыпсаясиережелер(нормалар) есептеледі. Оларсаясиинституттардыңөзарабірлесіпәрекететуінкамтамасызетсдіжәнесаясижүйеніңережелікнегізінкұрайды. ОлардыңішіндегіеңмаңыздысынаКонституцияжатады.

  Саясижүйеніңтөртіншібелгісі— саясимәдениет. Олсаясисанаменіс-әрекетте, саясикөзқарастарда, идеяларда, теорияларда, саяситұғырнамаларда, бағдарламаларда, шешімдерде, саясиережелергеқатынастакөріністабады. Саясимәдениеттіңреттеушілікқызметіадамдардыңіс-әрекетінежәнеолардыңұйымдарынаететінәсеріненбілінеді. Соныменбіргебұрынғыжәнеқазіргісаясижүйежәнеоның  элементтеріне, саясикызметкерлер, баскаруаппаратыныңлауазымдыадамдарына, саясибасқарушешімдеріндайындаужәнеқабылдаупроцесінежәнет.б. ыкпалетуінендебайкалады.

  Саяси жүйенің жіктелуі

Саяси жүйенің жіктелуі жөнінде ғалымдар арасында ортақ пікір жоқ. Олар бұл мәселеге әр жақтан карайды, әр түрлі өлшемді (критерийді) пайдаланады. Мысалы, марксизм формациялык көзкарасты басшылықка алып (өндіріс тәсілінін. және коғамның таптық кұрылымының өзгешеліктеріне карай) оны кұлдық, фео-далдық, капиталистік және коммунистік саяси жүйе деп бөледі.

АҚШ

АҚШ – та мемлекетті басқару түрі республикалық. Яғни Республика деп мемлекеттік биліктің барлық жоғарғы органдары белгілі бір уақытқа сайланатын немесе өкілдік мекемелер арқылы қалыптасатын мемлекеттік басқарудың түрі.Президентті жалпыға бірдей, тікелей, құпия сайлау арқылы халық сайлайды. Ондай президенттің билігі зор. АҚШ-та атқарушы билік тікелей парламентке бағынбайды. Президент үкіметті өзі тағайындап, өзі басқарады. Айта кететін болсақ мұндай билік ең алғаш осы АҚШ-та орнады. Бұл елде президент 4жылға сайланады. Онда премьер-министр болмайды. Президент мемлекетті де,  үкіметті де басқарады. Ол департаменттердің (министерстволардың аты) басшыларын, министрлер кабинетін және үкіметті тағайындайды. Олар тек президентке ғана есеп береді. Оның қылмыскерге кешірім жасауға, марапаттауға, халықаралық келіссөздерді жүргізуге құқығы бар. Бірақ президенттің заң шығаруға құқығы жоқ. Ол бюджетті де шеше алмайды оны Конгресс шешеді. Парламент президенттің қай тағайындауын болсын бұза алады оны “право вето”деп атайды. Конгресс президентті орынынан ала алады оны “импичмент” дейді. Адам саны 300 млн 3-ші орын әлемде.

АҚШ-та екі партия тайталаса билік етеді Республикалықтар және Демократтар.

Америка Конституциясы - әлемдсгі осы уақытқа дейін өз күшін то-лық сақтап отырған ерте, алғашқы қабылданған Конституция. Ол дүние жүзіндегі басқа елдердін конституцияларына үлгі болғанын атап өткен жөн. Конституцияның құдіреті оның ерекше икемділігі мен қарапайымдылығын