РЕФЕРАТЫ НА КАЗАХСКОМ ЯЗЫКЕ

«Ақсақ құлан» күйінің шығу тарихы

Мойынқұм өңіріндегі Хан тауын Шыңғысханның үлкен ұлы Жошы хан мекендегенін тарих растайды. Бұл өңір ол кездері құландардың мекені болған деседі. Бірде Жошы ханның еріккен баласы қасында адамдары бар аңға шығады. Аңшылар сай-саймен бөлініп кеткенде хан баласы бір топ құланның үстінен түседі. Топтың ішіндегі құланның жасамысы баланың жасаған айбарына қарамай (құландардың күйлеп жүрген кезі болса керек, қызғаныш туғызыпты) ат үстінен баланы шайнап, жұлып алып таптап, тепкілеп өлтіреді. Хан қаһарына мініп құлан біткенді қырамын деп ор қазып құландарды қамаған жер, құланды қырған ор «Ханның оры» атанады. Олардың сілемдері әлі жатыр. Аңыз әңгімелерде осы оқиғаға байланысты «Ақсақ құлан» күйін ХІІІ ғасырда өткен, атақты күйші Ершедегей деген адам шығарған екен. Қырылған құландардың сүйегі тау-тау болып үйілген жерді кейін Ақсүйек деп атайды.

Ақбақай туралы

Ат қою жағынан қазекең ешкімнен, ешқандай жұрттан ақыл сұрай қоймаған. Бауыр ет баласы түгіл, астындағы атымен қолындағы құсына, жетегіндегі итіне дейін айтуға жеңіл, құлаққа жағымды естілетін ойнақы сөзбен атайды. Қыстауы мен жайлауына, тау-төбе мен сай-саласына қойған аты сол жердің бет-бедеріне дөп келеді, түр-түсін, ауасының ау-жайын айтпай-ақ әйгілеп тұрады. Жаңа туған нәрестеге халқымыз көп ретте батыр бағландардың, елі үшін еңіреген ерлердің, атақты адамдардың есімін берген. Сол арқылы ұланымыздың өркені өсіп, өресі биік, өрісі кең болуына ұлы әруақтың шапағаты тисін деген ізгі тілегін білдірген. Ал жер-суға көбіне ұрпаққа ұран, ерлік пен елдікке ұйытқы болған ардақты адамдардың аттарын берген. Жер аттары кейде ел басынан өткерген тарихи оқиғаларға да орайластырып қойылады. «Хан тағы», «Аңырақай» деген тәрізді жер аттары соның айғағы. Демек,ат қоя білу үлкен өнер. Атына қарап жердің затын сыр-сияпатын бағамдауға болады. Содан болар сырт адам жер-судың, ауыл-аймақтың өзге тірлігінен бұрын, әуелі аты-жөнін сұрайды. Тілге жеңіл, жүрекке жылы тиетін, құлаққа сүйкімді естілетін шуақты да шұрайлы сөзбен аталатын адам есімін, жердің атын естігендер ілкіде елең ете қалады. Дүбек кен табылған жердің ежелгі атын қаламады. Алтыны арқылы атағы алысқа кеткелі тұрған аймақтағы жер-су аттарын өз құрсағынан шыққан қазыналы атыраптың бойына шақ көрмеді. Содан ел тарихымен бірге жасап келе жатқан атауларға бет бұрды. Ұлтымыздың рухани-мәдени мұрасының кең жайлауын кезіп жүріп Дүбек «Ақбақай» дейтін «Тұлпарға» шалма тастады. Шынында тұлпарбекті жылқының аты халқымызбен бірге жасап келе жатқан ең озық әннің бірі «Ақбақай». Мұндағы жалындаған жастың сері көңілі мен ақылына ажары сай аруға іңкәр сезімі тыңдаушыны еркінен тыс бір тылсым күшпен селт еткізеді. Еріксіз ойға батырып, адамды парасат пен кісілік қасиетке ұйытып, ар мен ұяттың алдында тізе бүгуге мәжбүр етеді. Сонымен бірге бұл әнмен Ақбақай дейтін тұлпар текті жануардың жүрісінің өзі көңілге әдемі әуенінің иірімді ырғағын үйіріп тұрғандай сезінесің. Сондай-ақ «Ақбақай» деп аталатын осы асқақ ән.

 Қолбасы ер Қабанбай ту ұстаған,

 Қайраты қаһарланса құрыштаған.

 Үш жүздің бар батырын ұйыстырып,

 Маңына қас дұшпанын жуытпағаған!