Кәсіпорынның сыртқы экономикалық қызметі

Кіріспе

Бүгінде бухгалтерлік есебі басқару жүйесінде еңбасты бір орын алады. Ол кәсіпорынныңқаржылықжағдайын сипаттап және басқарушылықшешіді қабылдау  үшін негіз бола отырып, тұтынуды, таратуды, айналысты және басқа да өндіріс процесін шынайы көрсетіп береді. Қазақстан Республикасының  бухгалтерлік есебі бухгалтерлік есеп Стандарттарында және субъектілердіңқаржылық-шаруашылыққызметіндегі бухгалтерлік есеп шоттарыныңБас есеп жоспарында бекітілген жалпы қағыдалары мен ережелерініңнегізінде құрылады және ол бүкіл алынған ақпарттарды пайдаланушылардыңталабына, қызметтіңқұрылымын, ұйымынңнысанына, айрықшы ерекшелігіне есептіңсәйкес келуін қамтамасыз етеді.

Шарушылықжүргізудіңқазіргі жағдайында шаруашылықжүргізуші субъектініңкүрделі экономикалықтетігін нақты, жақсы жолға қоймайынша, сондай-ақтолық, сенімді ақпартсыз басқару жүйесін  іс жүзінде жүзеге асыру мүмкін емес.

Экономиканыңбарлықсаласындағы кәсіпорындардыңиелері мен еңбек ұжымдары  шикізат пен материалдарды ұқыпты жұмсауға, өндіріс қалдықтарын азайтуға, ысырапты жоюға, бәсекеге жарамды өнімдерін өндіруге , оныңсапасын көтеруге, өзіндік құнын төмендетуге, қоршаған ортаны сақтауға мүдделі. Бұл орайда, шаруаға қарсыздыққа, кәсіпорынныңматериалдыққұндылықтары, ақша қаражаттарын және басқа да ресурстарын заңсыз және тиімсіз жұмсауға және тонауға қарсы күресте бухгалтерлік есептіңмаңызы мен мәнін айырықша бағаламауға болмайды.

Есепке алынған ақпараттардыңкөмегімен шаруашылықжүргізуші субъектілердіңжәне олардыңқұрылымдықбөлімшелереніңқызметін жедел басқару үшін, экономикалықболжамдар мен ағымдықжоспарлар жасау үшін, сөйтіп, ел экономикасынңдаму заңдылықтарын зерделеу және зерттеу экономикалықтетіктіңбірі ретінде пайдаланады.

Сыртқы экономикалыққызметініңжалпы мәселелері

Кәсіпорынныңсыртқы экономикалыққызметініңнегізгі түрлері тауарларды экспорттау мен импорттау болып табылады. Тауарларды экспорттау - тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) сатып алушыныңеліне жөнелту арқылы шетелдік сатып алушыға салу; импорттау – тауарды сатып алушыныңеліне әкелу арқылы шетелдік сатушыдан алу.

Сыртқы экономикалықмәміле контрактімен рәсімделеді, онда олардыңқұқы, міндеттемесі және тараптардыңжауапкершілігі көрсетіледі. Сондықтан дұрыс рәсімдеу үшін Халықаралықсауда палатасыныңәзірленген халықаралықсауда терминін («Инкотермс») пайдалануды ұсынады. 

«Инкотермстің» барлықтермині төрт базалықктегорияға топтастрылған:

«Е» тобыныңшарты бойынша сатып алушы сатушыныңқоймасынан жөнелтуге дайын тұрған тауарды алады. «Ғ» тобыныңшарты бойынша, сатып алушы көрсетсен транспорттыққұралына дейін тауарды сатушыныңөзі жеткізіп беруге міндеттенген.

«С» тобының  шарты бойынша сатушы тасымалдаушылармен шартқа отырады, бірақжүкті жөнелткеннен кейін пайда болатын шығыстарға және тауардыңбұзылуына (жоғалуына) жауап бермейді. «Д» тобыныңшарты бойынша сатушы барлықтәуекелділіктерді және жүкті белгіленген жеріне дейін жеткізіп берумен байланысты шығындарды өзіне алады.

СІҒтауарды жеткізіп беру кезіндегі жағдайында сатушы жүктіңәрбір тоннасын сақтандырады, фрахтысын анықтайды, жүкті жөнелтетін портқа жеткізіп, оны өз есебінен мерзіміне сәйес порт кемесіне тийеді және сатып алушыға құжаттарын қоса береді. Сатушыныңміндетіне тауардыңтранспорттықтәуекелділігі де кіреді.

Сөйтіп, CIF шарты кезінде сатып алушыныңжабдықтаушыға төлейтін бағасыныңішіне тауарджыңқұны, фрахтысы және сақтандырулар кіреді.

DAF жағдайында экспорт үшін рұқсат етілген белгіленген орнына дейін тауарды жеткізіп беру бойынша жауапкершілікті сатушы алады, ал сатып алушы көрсетілген орында және көрсетілген уақытында тауарды қабылдап алуға міндетті.

FAS – жабдықтау шартына сәйкес сатушы кеме бортына дейін тауарды өз есебінен жеткізіп беруді мойнына алады, ал содан кейінгі шығыстарды (арту, фрахт) сатып алушы алады. Транспорт құралына дейінгі тауардыңбұзылуын және басқа да шығыстарын сатушы өз мойнына алады.

ҒОВ - сату жағдайына сәйкес жабдықтаушыныңбағасына тауардыңқұнын, кеме бортына арту және оған дейін жеткізу шығыстар, т.б. кіреді

«Инкотермс» ұсыныстықсипатта болады және оныңбелгілі бір бөлігін немесе толықкөлемін пайдаланылуы тараптардыңкелісіміне байланысты болып келеді.

Қазақатан Республикасы аймағына әкелінетін және оныңшекарасынан шығарылатын барлықтауралардыңкедендік бақылаудан өтетіндігін көрсетеді. Бұл кезде заңда қаралған кедендік төлемдер экспорттауға да, импорттауға да салынады, оныңқұрамына мыналар кіреді:

                        -                   кедендік баж салығы;

                        -                   кедендік рәсімдеу үшін кедендік алымдар;

                        -                   таурады сақтауға алынатын кедендік алымдар;

                        -                   шығарып салғаны үшін кедендік алымдар;

Қазақстан Республикасыныңкедендік органына лицензия брегені үшін алынатын алым;

                        -                   кеден ісін рәсімдеу бойынша машықтанған мамандықаттестатын бергені үшін алым;

                        -                   алдын ала қабыладанатын шешімдер үшін төлем.

Бұл төлемдердіңкөбісініңмөлшерін кедендік тауар құнына тәуелді болып келеді, олардыңқұрамына шет елдік валютамен есептелген тауардыңнақты құны және шетелдік төленеген үстеме шығысы кіреді. Егер де үстеме шығысыны жабдықтаушыныңөзі төлесе , онда ол тауардыңнақты құнына бағаныңбір элементі ретінде болады және сатып алушы өтейді.

Кедендік төлемді есептеудіңнегізін тауардыңкедендік құны  құрайды, тек кейбір арнайы кедендік төлемдерін, яғни, тауар бірлігі үшін белгіленген мөлшерде есептелетіндерін қоспағанда.

Қазақстан Республикасыныңкедендік аумағынан тысқары жерлерге шығарылатын тауарлардыңкедендік құны; шот-фактурада көретілген тауар бағасына, сондай-ақегер шот-фактураға енгізілмеген болса, онда мынадай нақты шығындар : тауарды әуе айлағына, айлаққа немесе басқадай жерге дейін жеткізіп беруге жұмсалған шығындар; тауарды Қазақсатн Республикасының  кедендік аумағынан сыртқары жерлерге шығару шығындары; сатушыныңшығарған шығындары; сақтандыру сомасы; комиссиялықжәне брокерлік сыйақылары; сондай-ақСыртқы экономикалыққызметтің  тауар номенклатурасына  сәйкес бағалнатын тауарлармен біртұтас нәрсе ретінде қаралмаса, контейнерлердіңнемесе бірнеше рет қайталанып айналымда болатын ыдыс құндары негізінде анықталады. 

Қазақстан республикасыныңкедендік аумағына сырттан әкелетін тауардыңкедендік құны мынадай әдістерді қолдану арқылы анықталады: сырттан әкелелінетін тауарларға жасалған мәміле бойынша ; ұқсас тауарларға жасалған мәміле бағасы бойынша ; бірыңғай тауарларға жасалған мәміле бағасы бойынша ; құннан шегеру әдісімен; құнға қосу әдісімен; резервтік әдісімен жасалады.

Едендік төлем мөлшерлері мынадай түрлерге бөлінеді:

Адволарлық– салықмөлшері салынатын тауарлардыңкедендік құнына процентпен есептеледі;

Ерекше  - салықмөлшері салынатын тауарлар бірлігініңбелгіленген мөлшерімен есептелінеді;

Аралас–