Мектпеп тәртібінің ерекшеліктері


Мектпеп тәртібінің ерекшеліктері

Жоспар:
1. Мектеп тәртібінің анықтамасы.
2. Оқушыларды тәртіптікке тәрбиелеудің негіздері мен әдістері.
3.  Тәртіпке тәрбиелеудегі талап қоюдық және түсіндірудің рөлі.
4. Саналы тәртіпке тәрбиелеудегі оқушылардың жасы мен дара ерекшеліктерін ескеру.

1. Адамдардық қоғамдағы мінез-құлқы белгілі бір ережелерге бағындырылады. Қоғам мүшелерінің белгілі бір ережелерге бағынылуы тәртіп деп аталады.
Мектеп тәртібі осы қоғам адамдары арасындағы қатынасты білдіреді. Мектеп төртібі біздің қоғамымыздық жағдайында қоғамда қалыптасып отырған қатынастардан ешбір ерекшеленбейді. Тәртіптің негізгі қасиеттері: жауаптылық, саналылық -мектеп тәрбие жұмысының бағытын, мазмұны мен методика әдістемесін анықтап береді. Тәртіп - мақсат, әрі ойдағыдай тәрбиелеу мен оқытудық қажетті құралы және барлық оқу тәрбие процесінің нәтижесі. Тәртіп пен жауапкершілік сезім болмайынша оқуға дұрыс көзқарас тәрбиелеуге, сабақта үйге берілген тапсырмаларды орындау кезінде тәртіп сақтауға үйре-туге болмайды. Жауапкершілік сезімді арттыру бұл оқу-тәрбие жұмысына керекті жағдайлар жасау болып табылады. Тәрбие жұмысында дұрыс бағыт ұстау үшін, мұғалім мектеп төртібінің ерекшеліктерін біліп қана қоймай біздің қоғамымызда қандай адамды толық мәнінде тәртіпті адам деп атауға болатындығы жайлы да түсінігі болуға тиіс. А.С.Макаренко: кімді-кім әрқашан неғұрлым қоғамға пайдалы мінез-құлық көрсете алса, сол адам ғана біздің қоғамымызда тәртіпті адам деп саналады деп жазды.
2. Оқушылардың саналы тәртібін тәрбиелеудің негіздері мен әдістері
Оқудық алғашқы күнінен бастап сыныпта жақсы тәртіп қалай орнатуға болады. Ең алдымен педагогика тәртіпті арнаулы өткізген кейбір іс-шаралар ғанаемес, мектептің барлық тәрбие жұмысы жүйесінің нәтижесі деп қарайтынын ұғынған жөн.
Балалар өмірін ұйымдастыруды, жеке басының тәртібін:
1) Оқушылармен өзінің арақатынасын егжей-тегжейлі ойластырған мұғалім ғана оқушылардың саналы тәртібін тәрбиелеуде табысқа жете алады.
2) Іскерлік, белсенділік етек алған, салдыр-салақтың пен тәртіпсіздікке жол бермеген мектепте ғана тәртіпті, белсенді жоғары саналы адамдар тәрбиеленеді.
Мұғалім саналы тәртіпке тәрбиелеудегі өзінің рөлі мен дәрежесін жақсы ұғынуы шарт.
Егер мұғалімнің жұмыс жүйесі өзінің белсенділігіне және оқушылардың үнсіз тіл алуына негізделген болса, ондай жүйенің, көмегімен саналы тәртіпті тәрбиелеу мүмкін емес.
Іс-әрекеттегі саналы тәртіптілікті тәрбиелеу
Адамның тәртіптілігінің аса маңызды белгісі - бұл онда ұйымдасқан мінез-құлықтың берік дағдылары мен әрекеттерінің болуы. Олар оқыту мен түрліше қоғамдық пайдалы еңбек процесінде қалыптасады.
Тәртіпті мінез-құлыққа үйретуде оқу еңбегінің ерекше мәні бар.
Балаларды сыныпта тыныш отыруға, мұғалімді зер салып тыңдауға, жолдастарына бөгет жасамауға, үйге берілген тапсырмаларды орындауға, мектеп шеберханасында, мектеп жанындағы учаскеде ұйымшылдықпен жұмыс істеуге үйретеді.
Бұл жерде мұғалімдер тарапынан қойылатын талаптардың бірлігін қамтамасыз етудің үлкен мәні бар. Мысалы: тәртіпті күшейтуге оқу процесін дұрыс ұйымдастыру, сабақта оқушылардың қолы бос болмауы және белсенділігі, танымдық ықылас, оқу жұмысына әуестік айтарлықтай болады. Тәртіпсіздік - сабақты жаман ұйымдастырғандық.
Саналы тәртіпке тәрбиелеуде қоғамдық пайдалы еңбектің мүмкіндігі зор.
Қоғамдық еңбек процесінде оқушылар ыждағаттылыққа, тапсырылған іске жауапкершілікпен қарауға, еңбекті сүюге, өмір жолындағы қиындықтар мен бөгеттерді жеңуге деген табандылық пен шеберлікке тәрбиеленеді.
Мектеп ауласын көгалдандыруға қатыса отырып олар ұйымшылдық, орындағыштық тәжірибесін алады, өз қолдарымен отырғызған ағаштар мен бұталарды күтіп, баптап сақтайтын болады. Соның нәтижесінде оларда тапсырылған іс үшін жауапкершілік сезімі тәрбиеленеді.
Жақсы ұйымдастырылған еңбекте мектеп оқушылары дұрыс мінез-құлық, педагогтар мен оқушылар ұжымы органдарының дәл орындау дағдыларына ие болады, әрі нығайтады, өзара жауапкершілікке, тыңғылықтыққа үйренеді. Еңбек және қоғамдық пайдалы іс-әрекет тек қана дағдылар мен әдептерді емес, сонымен бірге оқушы өзін тәртіп талаптарына сай ұстауға бағыттайтын ізгілікті мотивтерді қалыптастыруда маңызды рөл атқарады.
IV) Күн тәртібінің тәрбиелік мәні.
Балалардың сан қилы іс-әрекеті белгілі жүйемен ұйымдастырылуы тиіс. Оқушылардың өмірі мен іс-әрекетін ұйымдастыруда күн тәртібі үлкен маңызға ие. Күн ырғағы - адамгершілік саналарын қалыптастырудық маңызды әдісі, өсіресе оқушылардың саналы тәртібін тәрбиелеуде оның рөлі ерекше.
Күн тәртібін сақтау - мінез-құлыққа үйретудің басты құралы. Еңбек пен демалуды дұрыс алмастырып отыру оқу сабақ-тарының тиімділігін арттырады, тәртіпке түсіреді, ұқыптылық пен адалдыққа, жұмысты белгіленген мерзімде орындауға үйретеді. Гигиена талаптарына сөйкес белгіленген күн ырғағы мектеп оқушыларының мінез-құлқын реттеп, оларды тәртіптілікке еңбек пен демалысты дұрыс ұйымдастыруға, тәртіп пен ұқыптылыққа үйретеді.
"Мектептің барлық режимі - дейді Н.К.Крупская, оның бүкіл жолға қойылуы тәртіпке ерекше әсер етеді." А.С.Макаренко да күн төртібін оқушыларды тәртіпке үйретудің аса маңызды құралы деп қарады.
Күн тәртібін жасағанда әрбір қадамды өлшеп жатудың қажеті жоқ. Күн тәртібінің мақсаты - оқушылардың бос уақытын тиімді пайдалана білуге дағдыландыру. Оқушы мысалы, сабағын дайындап болғаннан кейін өзі сүйетін спорт түрімен айналысса, екіншісі көркем әдебиет оқумен, үшіншісі қандай да бір прибор құрастырумен, төртіншісі музыка не сурет салумен айналысады. Егер күн тәртібінде бос уақыт қалдырылмаса, оның бастамасы мен дербестілігіне қол байлау болады.
Күн тәртібі ұйымшылдыққа, ұқыптылыққа, жұмыста дәлдікке үйретудің құралы. Әсіресе төменгі сынып оқушыларын тәрбиелеудегі орны ерекше. Олар күн тәртібі талаптарын сөзсіз қабылдайды және оны қалтқысыз орындауға тырысады. Мұғалім мен ата-аналар тарапынан бірлескен бақылау болса, күн тәртібі баланың өміріне берік қалыптасады және тәртіптілікке тәрбиелеудің маңызды құралына айналады.
3. Тәртіпті тәрбиелеудегі талап қоюдың және түсіндірудің рөлі
Талап қою тәртіптілікті қалыптастырудық негізін салады. Мектеп оқушыларынан күн тәртібін, мінез-құлық мәдениетінің қарапайым ережелерін саңтауға, оқу міндеттеріне деген жауапкершілік талап етіледі. Талап ең алдымен ұнамды іс-әрекет ұйымдастыруға және соған стимул жасауға бағытталды. Солардың көмегімен балалардың іс-әрекетін басқаруға болады. Кейде қойылған талап тәртіпсіздік әрекеттерді тежеуге немесе үнамсыз қылықтарды болдырмауға көмектеседі.
Талап: өтіну, кеңес беру, мақұлдау, сөгу, аңғарту, ескерту, тәрбиелік қызмет атқарып, тиісті педагогикалық ықпал жасайды.
Талап қоюды жүзеге асыруда, мұғалімнің психологиялық жағдайы, жинақылығы, өзіне сенімділігі белсенді де батыл әрекетке әзір екендігі, қиын жағдайлардағы сабырлығын сақтау маңызды болып табылады. Тәрбиешінің мұндай қасиеттерін оқушылар жоғары бағалайды және оның талаптарын ықыласпен орындайды. Ал педагогтар педагогикалық әдепті бұзса, қойған мақсатына жете алмайды: олардың талаптарын оқушылар селқос орындайды немесе мүлде орындамайды.
Мінез-құлық нормалары мен ережелерін түсіндіргенде тәртіптің әрбір талабын көп сөзбен, ұзақ түсіндіріп жатпау керек. Олардың көбі үлкендерге еліктеудің беделін мойындатудық нәтижесінде орындалып жатады. Маңызды нерсе нормалар мен ережелер әдетке сеніп, ішкі қажеттілікке айналу керек.
Түсіндіру жұмысы оқушыны жалықтыратын өсиет айту, адамгершілік жайлы көп сөз айту сипатында болмағаны жақсы.
4. Мінез-құлық ережелері мен саналы тәртіпке тәрбиелеуде мыналарды ескеру қажет:
I. Кіші мектеп балаларының жүйке әрекетінде көру процесі жетілу процесінен әлдеқайда басым болады. Олардың мінез-құлқының ұнамды дағдылары мен әдеттерін тәрбиелеуге неғүрлым қолайлы. Мінез-құлық дағдыларын қалыптастыру және бекіту әдістерінің жүйесін анықтау үшін мұғалім олардың сипаты мен көлемін егжей-тегжейлі ойластырады.
II.  Кіші мектеп оқушыларының ерікті зейінінің тұрақсыздығын, олардың импульсивтігін ескере отырып, мұғалім бала-ның мінез-құлқына талапты шамалап та және анықтап дәл қоюы және оны әлсін-әлсін баланың есіне салып отыруы, түсіндіруі, көрсетіп беруі, мақұлдайтынын немесе пікірлесетінін білдіріп отыруы қажет.
III.  Кіші мектеп балалары тым ширақ, жігерлі. Бірақ олар бір текті сабақтардан тез шаршайды. Олардың бұл ерекшеліктері мұғалімнен іс-әрекеттің түрлері мен әдістерін өзгертіп отыруды, оқыту мен тәрбиелеудің түрліше әдістерін алмастырып қолдануды талап етеді. Бірінші сынып оқушылары әңгімені ойша құруға, жаттығуды үнсіз орындауға әлі төселмеген. Сол себепті олар күбірлеп сөйлеп, кейбір ойын қозғалысын қолымен көрсетіп отырады. Кіші мектеп балаларының ойлау бейнелігін ескере отырып, тәрбиеде балаларға жанды да нақты мысалдарды, көрнекілікті және басқа құралдарды қолдануға тура келеді.
Кіші мектеп балаларының әсерлі еліктегіштігін ескеріп, мұғалім оларға талапты үлғайтумен бірге мадақтау тәсілдерін де жиі қолданып отырған жөн.
Шолжаң да қыңыржаң, қиқар мінезді балалармен жүргізілетін жұмыста мұғалім өзін бір қалыпта, бірақ табандылық мен талап қойғыштық дәрежеде ұстауы керек.
Ұялшақ балаларды қоғамдық өмірге бірте-бірте араластыруға тура келеді. Жай басар, аңғал оқушылармен жұмыс жүргізгенде дағдыландыру әдістерін қолданған жөн.
Тәртіптілік мінездің маңызды сипаты болып табылады, ол адамның жеке басының басқа да қасиеттерімен тығыз байланысты, әсіресе балаларды ұстамдылыққа тәрбиелеудің үлкен маңызы бар.
Мәдениетті қылық дағдысы мен әдетін тәрбиелеу. Саналы тәртіпке тәрбиелеу мінез-құлық дағдылары мен әдеттерін қалыптастырумен тығыз байланысты. Тәртіпті оқушы адамға сезімталдықпен қарайды, қоғамдағы қабылданған моральдық нормаларды сақтайды. Сондықтан да оны мінез-құлық мәдениетіне үйрету оқай. Ерке де салдыр-салақ балаға оны үйрету қиын.
Балаларды жас кезіненаң жақсы әдет-қылыққа дағдыландыру оларды адамдарға жақсылық жасауға үйрету, үй тұрмысындағы жоғары мәдениетке деген сүйіспеншілік дарыту өте маңызды.
Мінез-құлық мәдениеті - ол өзін қоғамдық ортада ұстай білу және әдептілік ережелерін сақтай білу ғана емес. Ол баланы, үлкендерді сыйлаудан, жоғары адамгершіліктен, ұжымда өмір сүріп еңбек ете білуінен көрінеді. Кейде үнамды ңылықтар көрер көз үшін ғана жасалады. Сыртқы мәдениеті адамның мінез-құлық пен сыртқы бейнесінен көрінсе, ішкі мәдениеті адамның білімінен, нанымынан, жеке басының мүддесін қоғам мүддесімен ұштастыра білуінен тұрады. Адамның қоғамда сыйлы болуы және бағалануы ішкі мәдениетіне байланысты.
Сондықтан мінез-құлық мәдениетін тәрбиелеу адамның моральдық бейнесін қалыптастырумен бірге адамгершілік, азаматтық, ұжымшылдық, достық жолдастықң рухында тәрбиелеуге, тәртіпке және ұйымдастыруға үйретумен тығыз байланысты. Мәдениетті мінез-құлық ережелерін түсіндіру. Бастауыш сыныптардың өзінде-ақ мектептегі және үйдегі, көшедегі және қоғамдық орындардағы, мінез-құлық ережелерінің негізі үйретіле бастайды. Бірақ мінез-құлық мәдениеті жөніндегі білім бірте-бірте кеңейеді. Ересек оқушылар мінез-құлық мәдениетінің жаңа ережелерін меңгеріп, олардың қоғамдық өмірдегі мағынасын түсінеді, жүзеге асыруға үйренеді. Мінез-құлық дағдысы мен әдетін қалыптастыруда сан түрлі жаттығулар аса қажет. Балалардың мінез-құлқына қатаң тәртіп орнату, мектеп пен отбасының талаптарының бір тұтас болуына байланысты. Мәдениетті мінез-құлық дағдысымен әдетін тәрбиелеуді қамтамасыз етеді. Мектеп пен отбасы алдына балаларға тек үнамды дағдыны сіңіру ғана емес, сонымен бірге олардың жаман әдеттерін жою міндеттері қойылады.
Жаман әдеттерді жоюда түсіндіру, талап қою, күн тәртібін орнату сияқты амалдар қолданылуы тиіс. Ұнамсыз әдетті түбірінен жою мұғалім мен ата-аналардан барлық амалдар жүйесін ұштастырып, дұрыс қолданылуын талап етеді.

Әдебиеттер:
1. В.А.Сухомлинский. Рождение гражданина. - Москва, 1971.
2. Н.Елікбаев. Ұлттың психология. - А., 1992.
3. Ж.Қоянбаев, Р. Қоянбаев. Педагогика. - Астана, 1998.
4. Н.В.Савин. Педагогика. - Алматы, 1983.

 


Скачать