Дала мен қала

АСҚАҚТА, АСТАНА!

Елорда мен Елбасы – егіз ұғым. Арқадағы Астана мен оны салған Азаматтың аты қатар аталады, қатар қастерленеді.  Туған күніңмен, еңселі елорда! Туған күніңізбен, ардақты Нұрсұлтан Әбішұлы! Мереке құтты болсын, қадірлі халайық!

_____________________

ДАЛА МЕН ҚАЛА

Астананың елордалық «өтілі» тағы бір жылға көбейді. Қа­лалық, республика­лық, халықаралық ауқымдағы аса маңызды оқиғаларға толы болып өткен уақыт елорданың қалып­та­суы­ның, елдің және Елбасының арасындағы ғажайып байланысты бұрынғыдан да  айшықты аша түсті.

Қала да бейне-бір жанды ағза сияқты. Ол да дүниеге келеді, өседі, кәмелетке толады. Астана­ның қа­лып­тасуы – өз бойына талай бірізді кезең­дерді қамтитын тарихи үдеріс. Ол кезеңдерді әлем­нің барлық әйгілі қалалары бастан кешкен. Әйтсе де, Астананың олардан түбегейлі ерекшелігі болды: біздің елордамыздың бұл жолды қысқа мерзімде, былайша айтқанда экстернмен өтуіне тура келді. Басқадай жол да жоқ-ты. Әкім­шілік орталықты көшіруді ұзақ жыл­дарға созып жіберу қаржыны шайып алуға соқтырып, бұл үдеріс­тің жеріне жетпей қалуы да мүмкін еді. Ең бастысы, астананы бір қа­ладан бір қалаға әйтеуір ауыстыра салу ешқашан мақсаттың өзі болған емес. Бұл істегі түпкі міндет әлеумет­тік-экономи­калық және қоғамдық-саяси оқиғалар­дың ба­рысына елеулі түрде ықпал етуге мүмкіндік беретін тірек нүктесін табуға тіреліп тұрған-ды.

Астананы ауыстыру идеясы Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың ойында сонау 90-шы жылдардың басын­да пісіп-жетілген еді, енді, бүгін өткен жылдар биігінен көз тастаға­нымызда, біз сол шешімді жалғыз ғана дұрыс шешімге айналдырған тарихи оқиғалардың ой қисынын көре аламыз. Сол кезеңде экономикалық, инфра­құрылымдық, әл­еу­­мет­­тік дағдарыс ба­рынша асқынып тұрған бо­латын.

Қатар қиыстырып қарасақ, Қазақстан ол тұста Астананың құрылысы жаңа басталып жатқан сол жағалауын еске салғандай еді. Конституциялық-мемле­кеттік құрылымның «тіреуіш діңгектері» мықтап қағылып, осы заманғы нарық экономика­сының іргетасы қаланған, әлеуметтік дамудың бас желілері төсе­ліп, сыртқы әлеммен байланыс­тың ком­муникациялары жолға қойылған бола­тын. Жұмыс белгіленген бағытта жүріп жатты, алайда, өзгерістердің қиын-қыс­тау кезеңінде, кез келген құрылыс алаңындағы сияқты, жағдай жайсыздау еді, ең бастысы, «қасбеттердің», яғни көзге көрініп тұрған нәтиженің болмауы дүдәмал күйге түсіретін.

Қоғамды батыл жобаның төңірегіне топтас­тыру қажет болды, оның табысқа жетуі, ішкі және сыртқы жағдаяттардың қаталдығына қара­мастан, елдің асқа­ралы асуларды ала алатынын көрсетуге тиісті еді. Ұлттың рухын  жаңа биікке көте­р­е­тін, сонымен бірге, көрнекті күй­де көзге түсетіндей, нақты мазмұнға толы кеуделі бағдар қажет етілді. Халық­тың көңіл-күй ауанын дәл сезіне оты­рып,  Президент кейіннен шын мәнінде аңсар тұтарлықтай болып шыққан нұсқаны таба білді. Жаңа астананың құры­лысы материал­дық күш пен рухани серпілістің ілуде бір кездесетін үздік үйлесімі бо­лып шықты.

Осы артықшылықтарды пай­далану үш­ін астананы дәл осылайша – тез әрі батыл көшіру қа­жет еді. Сөз бар ма, мұндай стратегия белгілі бір тәуе­келмен түйісіп жататын. Шы­нында да, егер Астананың салынуы тығы­рыққа тірелгендей болса, алда  күтіп отыр­ған артықшылықтар ора­сан ора­шолақ­тық­тарға орын босатар еді. Бұл таңдаудың жауапкершілік жүгін көзге елестетудің өзі оңай емес, оны Мемлекет басшысы, әрине, дәл пайым­да­ды да. Ақиқаттың басы ашылар шақ туды.

Шынтуайтында, Нұрсұл­тан Назарбаев сол кездің өзін­де ұлттың көш­бас­шысы ретінде қалыптасқан бола­тын. Өйткені, көш­бас­шылықтың бас­ты сипаты да жаңа қуатты идеяны ұсы­нудан, онымен адамдарды жігерлендіруден, сөйтіп, оны халықпен бір­ге жүзеге асыра білуден танылады ғой.

Ал бұл үшін барып тұрған алапат қуат жұмсау қажет еді. Астананы елдің ортасына ауыстыру керектігіне жұрттың көзін жеткізумен қиын­дықтар біте қалған жоқ, қайта олар жаңадан басталды. Астананың тұсау­кесері алдындағы газеттер тігінділерін бүгін ақтарып қарар болсақ, тәй-тәй басқан елорданың ертеңіне орай айтылған сынның, күдік-күмән мен түңіле-торыға айтылған  болжамдар­дың көптігіне көз жеткіземіз. Тіпті қала дамуының келешегіне онша көп күмән келтірмегендердің өзі оның болашағын онша бай-қуатты етіп суреттей қоймайтын. Мысалы, қаланың құрылыс көкжиегі бірнеше бизнес-орталықтармен және автокөлік жол­дарымен ғана байланыстырылды. Мұ­ның өзі түсінікті де, өйткені, сонау 90-шы жылдардың аяғында кейін жүзеге асырылған реформалардың ар­қасында қол жеткен қуатты эконо­микалық және әлеуметтік өрлеуді көзге дәл елес­тете қоятын адамдар аз да еді.

«Қазіргі Астана – Сіздің ұл­тыңыздың ерік-жігерінің, жаңаруы мен жұмылуының символы» – Франция премьер-министрі Франсуа Фийон Қазақстанға сапары кезінде Елбасымызға осылай деді. Ал Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысы Пан Ги Мунның бағасы мынандай: «Астананың ажары – жаңа Қазақ­станның бедерлі бейнесі. Бұл қала әртүрлі этносқа жататын, әртүрлі дін ұстанатын бір ұлт ретінде үйлесімді өмір сүретін адамдардың ортақ үйі, ол өңірдегі ең қарқынды дамыған және экономикалық жағынан табыс­ты қалаға айналған».

Саяси қайраткерлердің Астананың дамуы мен бүкіл елдің дамуының парапарлығын бірауыздан айтатыны неліктен? Олай болатыны, қазірдің өзінде бүкіл әлемдік қоғамдастыққа мына жайдың басы ашық: Астана­ның асқақтауында Қазақстан өркен­деуінің өрнегі тұр. Астанада атымен жаңадан салынған, көрген жанды қайран қалдыратын сол жағалау мен ең үздік үлгі-қалыптар бойынша жаңғырты­лып жатқан ескі бөлік өзара жарасым тапқан. Қазақстанда да солай: біздің елімізде бұрынғы жетістіктерді қи­рат­пай, оларды жаң­ғырта отырып, ортақ модельге  үйле­сім­ді етіп, жаңа мемлекет құрудың сәті түсті. Нұр­сұлтан Назарбаевтың осынау бірегей ұстанымы Астананың да, бүкіл Қазақстанның да табысына жол ашар кілтке айналды.

Қала бет-бейнесінің қалай өзгер­генін бағалауға мүмкіндік беретін объективті өлшемдер кешені болады. Ең алдымен, өмір сүруге жай­лы­лығы. Астананың қазақстандықтар үшін тартымды орынға айналғаны­ның даусыз дәлелі қала халқының серпінді өсуі, қазірдің өзінде елорда тұрғындарының саны көптеген са­рапшылар 2030 жылы ғана жетеді деген межеге жақындап қалды. Астана мәртебесін алғалы бері елордада бала туу 80 пайызға жуық өсті!

Құрылыстың бұрын-соңды болып көрмеген қарқыны тұрғындарды осы заманғы пәтерлермен, мектептермен, ауруханалармен, әлеуметтік инфра­құ­рылыммен қамтамасыз етуді ана­ғұрлым арттыруға мүмкіндік берді. Қалада медицина кешені құрылды, ол халықаралық деңгейдегі өз қыз­метін тек елорда тұрғындарына ғана емес, бүкіл қазақстандықтарға көрсе­теді. Оқу орындарының ұдайы өсуі Аста­наның елдің білім беру және ғылыми-зерттеу орталығы ретіндегі рөлін арттыра түсті, олардың ара­сында Назарбаев Университеті ерекше орын алады. Астаналықтардың мәдени, шы­ғармашылық, спорттық әлеуетін арттыруға барлық жағдай жасалған.

Қала дамуының ендігі бір объек­тивті өлшемі – экономикалық тұрғы­дан өзін-өзі қамтамасыз етуі. Соңғы он жылдың ішінде қаланың ішкі жалпы өнімінің көлемі 50 есеге жуық өсті, Астананың елдің ІЖӨ-сіндегі үлесі бір жарым пайыздан он пайыз­ға артты, инвестициялар 30 есе кө­бейді. Астананың құрылыс секто­ры отандық өнеркәсіптің серпінділігін қамтамасыз етті, ал бүгінде елорда инновациялық жобалардың түйіс­кен жеріне айналып, бүкіл эконо­микаға қарқын беріп отыр.

Егер біз тек ірі қала, серпінді дамып келе жатқан қала жайында ғана емес, елорда жайында айтатын болсақ, онда нышанды оқиғалар сын­ды өл­шемді де міндетті түрде ауызға алуға тиіспіз. Астана елеулі  халық­аралық форумдар өтетін орынға айналды. Олар­дың арасында Астана Декла­ра­циясы қабылданған ЕҚЫҰ-ның тарихи Саммиті бар. Ислам Ынты­мақ­тас­тық Ұйымы Сыртқы істер министрлері кеңесінің сессия­сында қабылданған құжат та осындай атқа ие болды. Елордамызда күні кеше аяқталған бұл іргелі іс-шара да тарихи деп аталды, өйткені Қазақстан астанасында ұйым­ның жаңа атауы мен жаңа эмблемасы жөнінде шешім қабылданды.

Астана Бүкіләлемдік Ислам эко­номикалық форумын, аса беделді халықаралық құрылымдардың бірі болып табылатын  Шанхай ынты­мақ­тастық ұйымының мерейтойлық саммитін қабылдады. Біздің жас астана­мызда Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының съезі сияқты теңдесі жоқ оқиғалар дүниеге келді. Оның үстіне, Астана әлемдік деңгей­дегі мәдени және спорттық іс-шара­ларды өзіне тартып тұратын орынға айналуда. Бұл орайда қысқы Азиада-2011-ді еске алудың өзі жеткілікті.

Нышанды сәулет нысандарының да маңызы ерекше, оларсыз қала көш­басшылық сипатқа ие бола ал­майды. Астанадағы ондай нысан­дар­ды санап шығудың өзі біраз уақытты алады. Бір-бірімен қосыла келгенде олар дала төсінде орнаған елорданың барлық қонақтары қадір тұтатын қа­ланың өзгеге ұқсамайтын төл бейнесін құрайды. «Астана-Бәйтерек» монументі мен Бейбітшілік және келісім сарайы сияқты айшықты ғимараттар аса көрнекті жетістіктер қатарына қо­сылады», деп атап өтті Еуропа Ода­ғының сыртқы саясат мәселелері жә­не еуропалық көршілік саясат бой­ын­ша комиссары Бенита Ферреро-Валднер. «Астана­ның орасан ірі әрі осы за­манғы жаңа ғимараттары архитек­ту­раның халық­аралық әлемінде әң­гіме тақырыбы болып келе