Ана мен балаға байланысты ырым-тыйымдар - құттықтау
Ана мен балаға байланысты ырым-тыйымдар
Қазақ баланы санамайды және санын айтпайды.Сәби шалқасынан жатып башайын тістесе, оны "үйірін шақырып жатыр" деп ырымдайды. Яғни оның соңынан тағы бір бала келеді деген ұғым бар.
Сәби көзін ашып ұйықтаса - жары сұлу болады.
Баланы бесікке саларда ешкім сөйлемейді. Егер біреу сөйлеп қойса былы жылауық, өскенде өсекші болады.
Қалжа жемеген әйелдің баласы ынжық, болбыр, икемсіз болып өседі.
Әкесі тірі адам бас ұстаса әкесі өліп қалады.
Ми жемейді, мидай былжыр, бос белбеу, ынжық болып өседі.
Омыртқаның жұлынын жесе - суға кетіп қалады.
Нанның қиқымын жесе - бай болады.
Үйге кіріп келе жатқан бала есік алдына құлап қалса - үйге береке, ырыс, байлық келеді. Оны төрге апарып үш рет аунатады.
Сәби тоңқайып екі аяғының астынан қараса, оның "жол ашқаны", күткен жолаушы немесе қонақ келеді.
Баланың аңшылықтағы алғашқы олжасын "тырнақалдысын" ешкімге байлатпайды, несібеге кетеді, аңшылықта жолы болмайды.
Жас балаға бұғана ұстатпайды, бойы өспей қалады.
Біреуден бала асырап алса - оның оң қолына асыраған ата-анасы асық жілік ұстатады.
Біреудің баласы тұрмаса - оны біреу өтірік сатып алады.
Келін бала көтермесе, нағашы жұртының бір баласын қойнына алып жатады.
Жүкті әйел шашын кессе - іштегі бала кемтар болып туады, бақыты кесіледі.
Бесікті бейуақытта далаға шығармайды.
Бесіктегі баланы үйде жалғыз қалдырмайды.
Нәрестенің еңбегін баспайды.
Қырқынан шықпаған сәби бар үй түнде күл төкпейді.
Сәбидің кіндігі түскенше "кіндік шешенің" ерімен жақындасуына болмайды.
Жаңа туған сәбидің оң жақта отырған қыздың емшегімен ауыздандырса ақын болады.
Ана баланы дәретсіз емізбейді.
Сәби анасының төсін ұстап отырып емсе, сараң болады, еркін емсе, жомарт болады.
Сәби шалқасынан құшағын жайып алаңсыз ұйықтаса – елге белгілі азамат болып өседі, бүк түсіп ұйықтаса – уайымшыл, жігерсіз болып шығады, етпетінен жатып ұйықтаса – ойшыл болады.
Қыз балаға шашы өссін деп желке жегізеді.
Баланың желкесі шұқыр болса немесе желкесінен сүйсе, тілазар болады.
Баланың орайы екеу болса – екі рет үйленеді, қыз екінші рет тұрмысқа шығады.
Шөбересінің алақанынан су ішкен қарт жұмаққа барады.
Бала көкжөтел болса, көк ат мінген жолаушының жолын тосып, «көлденеңді көк атты, көкжөтелдің емі не» деп сұрайды. Ол нендей ем айтса, балаға соны қолданады.
Бесіктің бас жағынан пышақ, қайрақ, қамшы жастайды немесе бүркіттің тұяғын, кірпінің терісін, жыланның бас сүйегін тағады. Жын-шайтан, қауіп-қатер жуымайды.
Балаға асық етін мүжітпейді. «Алты жыл аш болсаң да, асық етін мүжіме» деген бар.
Шеміршек жесе, нағашысы өледі.
Ұрысқақ боласың деп көмекей жегізбейді.
Тіл ұшын жесе, сүйреңдеп сөйлей беретін болады.
Таңдай жесе – шешен болады.
Сәбидің қырқынан шыққанда қарын шашын алмаса – қарғысы қатты болады.
Қыздың басына ақ, қара орамал тартпайды. Ақ – жаулықтың, қара – қайғының белгісі.
Жаңа түскен келін киім-кешегін қысқартса – нәрестесі кем туады немесе түсік тастайды.
Әйел босанар кезде үйдегі сандықты босатып қояды, сонда әйел тез босанады.
Жас балаға кеңірдек жегізбейді – ұлдың келіншегі жалаңаш келеді, қыз жалаңаш күйеуге барады.
Сәбиге көз тимес үшін бетіне күйе жағып қояды.
Бала қаспақ жесе, оның үйлену тойында жаңбыр жауады.
Есіктің тұтқасын жуған сумен көз тиген баланың бетін, екі алақанын, екі табанын жуса, тәуір болып кетеді.
Көз қотыр шыққан балаға сойған малдың көзінің суын жақса жазылып кетеді.
Бала тоқтық тартса – тоқшылық болады.
Бала ішегін тартса – жаманшылық болады.
Қызға өкпе жегізбейді.
Қызға жеңілтек болады деп құйымшақ жегізбейді.
Бала тілін шығарса – тіл келеді, яғни хабар келеді.
Сәбидің тілі мезгілінде шықпаса – нағашысының үйінен апарып, бір қойды сойдырып, соның көтеншегімен буындырады.
Бөбек алақанын шапалақтаса – қуанышты хабар келеді.
Адамның келіншек отырған жақтағы аяғы ұйып қалса, ол екіқабат екен деп ырымдайды.
Түсік тастамасын деп, жас әйелдің көйлегінің етегін бүріп қояды.
Екіқабат әйелдің күні жақындаған кезде «жер ана, күш-қуат бере гөр» деп жалаң аяқ жүргізеді.
Жас босанған немесе аяңы ауыр әйел түнде суға бармайды.
Екіқабат әйелге пышақ, ара, қайшы ұстатпайды. Ұстаса – мерзімінен бұрын босанады.
Бала кіндігіне оралып қалады деп, екіқабат әйелге ине-жіп ұстатпайды.
Бала ортан жіліктің майын жесе – ата-анаға мейірімсіз болады.
Екіқабат әйел қоян етін жесе немесе қоян етіне жерік болса – баласы қоянжырық болады.
Баланың мойыны тез және түзу бекісін деп оның шілдеханасына сойған қойдың омыртқасын тұтасымен асып, тесігінен шыбық өткізіп кептіріп қояды.
Қыз өкпелегіш болса – ырысы кем болады.
Қалы үлкейіп кетпесін деп, қалымен туған балаға «Қалдыгүл, Қалдыбай» деп ат қояды.
Әйел итке тас лақтырса – үйдің ырысы кетеді, әйелдің бағы қайтады.
Есіктің тұтқасын жуған сумен көз тиген баланың бетін, екі алақанын, екі табанын жуса тәуір болып кетеді.
Көз қотыр шыққан балаға сойған малдың көзінің суын жақса жазылып кетеді.
Бала тоқтық тартса – тоқшылық болады.
Бала ішегін тартса – жаманшылық болады.
Қызға өкпе жегізбейді.
Бала тілін шығарса - тіл келеді, яғни хабар келеді.
Сәбидің тілі мезгілінде шықпаса – нағашысының үйіне апарып, бір қойды сойдырып, соның көтеншегімен буындырады.
Бөбек алақанын шапалақтаса қуанышты хабар келеді.
Адамның келіншек отырған жақтағы аяғы ұйып қалса, ол екіқабат екен деп ырымдайды.
Түсік тастамасын деп жас әйелдің көйлегінің етегін бүріп қояды.
Екіқабат әйелдің күні жақындаған кезде «жер ана, қуат бер» деп жалаң аяқ жүргізеді.
Жас босанған немесе аяғы ауыр әйел түнде суға бармайды.
Екіқабат әйелге пышақ, ара, қайшы ұстатпайды. Ұстаса мерзімінен бұрын босанады.
Бала кіндігіне оралып қалады деп екіқабат әйелге ине-жіп ұстатпайды.
Бала ортан жіліктің майын жесе ата-анаға мейірімсіз болады.
Екіқабат әйел қоян етін жесе немесе жерік болса баласы қоянжырық болып туады.
Баланың мойыны тез және түзу бекісін деп оның шілдеханасына сойған қойдың мойын омыртқасын тұтасымен асып, тесігінен шыбық өткізіп кептіріп қояды.
Екіқабат әйел арқан аттамайды, аттаса баланың кіндігі мойнына оралыып қалады.
Біреу әңгіме айтып отырғанда сәби түшкіріп салса, шын айтқаны.
Аты сүріншек болады деп балаға төстің сүріншегін жегізбейді.
Сәби қолындағы заттарын «шашу» деп шашса, ол үйге көп кешікпей қонақ келеді.
Егер босана алмай қиналса әйелдің төбесіне қылыш ойнатады, белдеуге айғыр байлап кісінетеді, отқа тұз тастайды, үйге еркектер кіріп (әдетте әйел босанатын үйге еркектер кірмейді) етектерін екі қолымен қағады, әйел шошысын деп кейде мылтық та атады.
Баланың маңдай кең болса – ақылды әрі жайдары болады, желке шұқыры терең болса – жалқау, қыңыр болады. Бармағы майысқан болса – шебер болады, құлағы мен аузының арасы жақын болса - өтірікші болады.
Алғашқы некеде пайдаланған бұйымдар мен киімдерді сөгуге, бұзуға болмайды. Ондайда неке бұзылады, жастар арасы суиды.
Денесіне ұсақ-ұсақ қалы бар адамның қызы көп болады.
Жас босанған әйел 40 күнге дейін қолын суық суға малса – баласы тас бауыр болады.
Екіқабат әйел ұл туғысы келсе – еркектің қару-жарағын, қыз туғысы келсе – жүзік, сырға, моншақ, қызыл түсті мата жастанып жатады.
Арқан жіп есіп жатқан кезде оның астынан балалар өтсе - бойы өспей қалады.
Бөбек мезгілінде еңбектемесе – оның бауырынан тағам толы табақ өткізсе, тез еңбектеп кетеді.
Толғағы қатты болады деп екіқабат келіншекке толарсақ жегізбейді.
Жеңілтек болады деп қыз баланы қырқынан ерте шығармайды.
Жаңа туған бала жылап белгі бермесе қазанды, болмаса темір затты ұрады, сонда сәби дыбыс шығарады.
Балаға қарғыс өтпеу үшін оны үш кемпірдің бұтынан өткізіп алады.
Келін атасы мен енесінің төсегіне отырмайды.
Сейіт Кенжеахметұлы
Ырым-тыйымдар » Соңғы қосылған дүниелер »