"Абай жолы" романындағы Абай тұлғасы / образ Абая в "путь Абая" - құттықтау
"Абай жолы" романындағы Абай тұлғасы / образ Абая в "путь Абая"
орысша жазған Сандуғаш Баймұрзина, қазақшаға аударған Жайна МұқашеваБАСҚА САЙТҚА КӨШІРУШІЛЕРДІҢ НАЗАРЫНА! Сайтқа сілтеме жасауды ұмытпаңыздар!
Ұлы ақын әрі ағартушы Абай Құнанбаевтың қилы тағдыры мен өмірін суреттейтін «Абай жолы» атты роман-эпопеяны оның алыс туысы танымал қазақ жазушысы М.О. Әуезов жазды. Осы еңбегі үшін оған 1949 жылы Сталин сыйлығы («Абайдың» бірінші бөлігіне) және 1959 жылы Ленин сыйлығы («Абай жолының» екінші бөлігіне) берілді. Романда ХІХ-ғасырдың екінші жартысындағы қазақ қоғамының ауыр тіршілігі көрсетіліп, қазақтардың көп ғасырлық көшпенді өмірінен қол үзуі баяндалады. «Қамтылатын тақырыбының кеңдігі, сөз саптау шеберлігі және әдеби өңделуі жағынан «Абай жолы» ерекше көріністі береді», - деп жазды академик Қ.Сәтбаев. Абай – ұлы ақын, философ, ағартушы-демократ, қазақтың жазба әдебиетінің негізін қалаушы, композитор, халық жақтаушысы. Абай халқы үшін ауыр уақытта өмір сүрді. Дала билік үшін күшейіп келе жатқан күрестен, колониалдық және феодалдық ығыстырудан азғындалды. Осының бәрі қазақтың озық қоғамдық ойының және шексіз далада күнге, сәулеге ... қайраттандыратын көркем сөзінің өсуіне қорғасын болып төгілді. Мұның жемісі ретінде халыққа қазақтың реалистік әдебиетінің негізін салушы – Абай бұйырды! Абай – бай әрі дүниеқор феодал Құнанбайдың ұлы. Ол туған ауылына оралғанда, әкесі оны өзінің ісіне баулымаққа ұмтылды. Құнанбайдың елшісі ретінде Абай ауыл-ауылды аралап, әкесінің жарлығын орындады. Осы көріністе Абайдың әкесі сияқты аты шыққан бай боларлық келешегі байқалады, бірақ Құнанбай күткендей және талап еткендей болмады. Өйткені Абайды билік те, байлық та қызықтырмайды, ол жеке басының амандығы мен игілігін әділдік пен шындыққа құрбан етеді. Абайдың осындай әділдік пен шындықтың құрбаны болуына оқуға деген махаббаты түрткі болғаны сөзсіз. Автор оның шығыс әдебиетін сүйіп оқығанын жазады. Абайдың көзқарасының қалыптасуына оның әжесі Зере мен шешесі Ұлжанның ықпалы да зор болды. Олар бала Абайды жақсы көріп, жағымды жаққа тәрбилеп, оның беделді азамат болуын қалады. Абай өзінің халқына зор сүйіспеншілікпен қарады. Ол заңсыздық пен қылмыс арқылы бейбітшілікке қол жеткізуді қаламады, оған көптеген қатал патриархалдық заңдар ұнамады. Әкесімен қақтығыс баяу әрі ауыр болды. Абай өсе келе оның әкесімен қатынасы тіптен нашарлап кетті. Әкесінің пікіріне аса қарсылық білдірген бірінші жағдай – ол кедей әрі еш кінәсі жоқ Қодардың өлім жазасы. Осы жағдайдан кейінгі қу Құнанбайдың жағына Абай шықпады. Абай есейген сайын әкесіне және оның жақтастарына, кейінірек ізбасарлары: Тәкежанға, Оразбайға, Майбасарға және т.б. деген қарсылығы күшейе түсті. Бүкіл романның желісінде Абай халықтың жақтаушысы болады. Халықтың басына жұттың ауыр күндері түскенде, Абай кедейлерді қорғады. Ол кедейлік жағдайды азайту үшін, әкесінен қорықпай, шөп пен малды кедейлерге үлестірді. Романда Дәркембай, Базаралы, Ербол сияқты кедей отбасынан шыққан Абайдың бала күнгі достары жайлы айтылады. Әділдікке қарсы күресте Абайдың өмірімен олардың тағдыры жиі қиысып отырады. Ербол оның бүкіл өмірінде бірге болады – ол қарапайым адам, бала күнгі досы әрі жолдасы. Ерболдың арқасында Абай өзінің алғашқы махаббаты «басы байлаулы» Тоғжанмен жаза тартпай, кездесуге мүмкіндік болады. Тоғжанның арқасында Абай нағыз махаббаттың бал дәмін татады және кітаптың соңына дейін Абайдың ол жайлы естелігін кездестіреміз. Абайдың екінші үлкен махаббаты немесе біріншісінің жалғасы Тоғжанға ұқсаған Әйгерімге деген махаббаты. Абай оған үйленуге бекінеді, бірақ қыз басқаға тиесілі болып шығады. Абай оның әкесіне қалың малын толық төлеп, күйеу баланың барлық материалдық жағдайын жасап, Әйгерімнің некесін бұзады. Абай халық жақтаушысы, ол күрескер ақын. Ол Абайдың кезінде өзінің күшін сақтап келе жатқан ескірген патриархалдық-рулық дәстүрлерге қарсы шықты. Жастар Абайды халық жақтаушысы ретінде қабылдайды. «Жаңа» жастар мен Абайдың балалары арасында – аса дарынды жасөспірімдер – Әбіш, Мағаш. Абай оларды жақсы көріп, олар арқылы өз халқының болашағын көрді. Абай тұлғасы мен шығармашылығының қалыптасуына оның орыс революционерлерімен достығы және орыс мәдениетімен танысуы үлкен рөл атқарды. Әдебиет пен өнер – бұл Абай өмірінде ерекше орын алды. Ол онымен өмір сүріп, жаңа талантын тәрбиелейді. Оның халық шығармашылығына деген сүйіспеншілігі шексіз. Қызықты көрініс А.С.Пушкиннің «Татьянаның хаттарын» Абайдың аударуына арналады. Татьянаның терең сезімін ашатын Пушкиннің тамаша жолдарын аударып қана қоймай, ол жаңа әуен, жаңа өлең тудырды. Абай осы өлең арқылы өзінің сезімін сүйікті қызына арнады. Сонымен «Татьянаның хаты» жаңа өмірге келді – қазақ халқының сүйікті өлеңіне айналды. Абай өмірінің соңына дейін өзінің ағартушылық идеалын, халықты гүлдендіру ісіне сенімін және күрескерлік қайсарлығын сақтады. Абай жолы – бұл қоғамдық және жеке себептерден туындаған азапты жол болды. Ол халқының қорланғаны, тапталғаны, кемсітілгені, қоршаған патриархалдық-феодалдық өмірдің жиркенішті жауыздығы үшін күйзелді. Ол орны толмас қайғысына күйзелді: Петербургте оқып жүрген білімді, талантты ұлы Әбдірахман, ал Әбдірахманның соңынан дарынды ақын Мағаш қайтыс болды. Басқа тауқыметімен бірге екі ұлынан бірден айрылуы ол үшін шамадан тыс соққы болып тиді. Абай дауылмен таласып, қапылыста күйреген жалғыз тал туралы, ол әлемге сепкен тұқымның берекелі көктеуін көксеп, зарығып қайтыс болады. «Ұлы адам қайтыс болғанда, ол қалдырған жарық адамзаттың жолына ұзақ жылдар бойы сәулесін түсіреді», - деп айқан екен Генри Лонгфелло. Иә шын мәнінде, Абай сол айтқандай ұлы адам, оның шығармашылығы қазіргі күнге дейін өмір сүруде және болашақта да өмір сүре береді.
«Трудной судьбе, жизни великого поэта—просветителя Абая Кунанбаева посвящен роман—эпопея его дальнего родственника известного казахского писателя М. О. Ауэзова «Путь Абая». За это ему по праву присуждена Сталинская премия 1949 года (за первую часть «Абай») и Ленинская премия 1959 года (за вторую часть «Путь Абая»). В романе показана сложная картина жизни казахского общества второй половины XIX века, когда рушился многовековой кочевой образ жизни казахов. «По широте охватываемого круга тем, глубине мастерства и художественной разработке роман «Путь Абая» представляет собой исключительное явление», — писал академик К. Сатпаев. Абай — великий поэт, философ, просветитель-демократ, основоположник казахской письменной литературы, композитор, народный заступник. Абай жил в тяжелые для его народа времена. Степь кипела и перерождалась из-за усилившейся борьбы за власть, колониального и феодального притеснения. Все это свинцовым грузом ложилось на ростки казахской передовой общественной мысли и художественного слова, упорно пробивавшиеся в неоглядной степи к солнцу, к свету... И им суждено было дать чудесный плод, имя которому — родоначальник казахской реалистической литературы — Абай! Абай — сын богатого и алчного феодала Кунанбая. Когда он вернулся в родной аул, отец пытался приобщить его к своим делам. Как посланник Кунанбая, Абай объезжал аулы и выполнял веления отца. В этих сценах видно что у Абая есть все задатки чтобы стать таким же прославленным баем как отец, но совсем не того порядка, какого ждал и требовал Кунанбай. Ведь Абая не интересуют власть ради власти, личное благополучие и благосостояние в ущерб интересам справедливости и правды. Наверняка Абай стал таким из-за любви к чтению. Автор пишет, что он любил читать восточные произведения. Так же влияние на становление взглядов Абая оказали его Бабушка Зере и мать Улжан, нежно любившие мальчика. Они хотели, чтобы Абай был достойным человеком, прививали ему положительные качества. Абай с трепетной любовью относился к своему народу. Он не желал мириться с миром беззаконий и преступлений, не устраивали его и многие жестокие патриархальные законы. Медленно, мучительно назревает конфликт с отцом. Когда Абай взрослеет, его отношения с отцом еще более ухудшаются. Первый случай острого сопротивления мнению отца — это казнь бедного и ни в чем неповинного Кодара. В развернувшейся после этого случая борьбе, Абай отказывается принимать сторону хитрого Кунанбая. И чем старше становится Абай, тем больше у него противоречий с отцом и его сторонниками, а позже последователями: Такежаном, Уразбаем, Майбасаром и др. На протяжении всего романа Абай выступает вместе с народом. Как яростно Абай защищает бедняков, когда наступает тяжелое время для народа — джут. Он, не боясь отца, раздает беднякам сено и скот, чтобы уменьшить их бедственное положение. В романе встречаются имена выходцев из бедняков, таких как Даркембай, Базарлы, Ербол, друг детства и юности Абая. Их судьбы часто пересекались с жизнью Абая в борьбе за справедливость в степи. Всю жизнь его сопровождает Ербол — простой человек, друг и товарищ с юности. Благодаря Ерболу Абаю удается безнаказано встречаться с его первой любовью, «помолвленной» Тогжан. Благодаря Тогжан Абай познал вкус настоящей любви, и на протяжении всей книги мы встречаем воспоминания Абая о ней. Второй большой любовью Абая, или продолжением первой, стала любовь к Айгерим, походившая на Тогжан. Абай решил на ней жениться, но права на девушку принадлежали другому. Абаю удалось предотвратить брак Айгерим, заплатив полностью калым ее отцу и удовлетворив все материальные претензии ее жениха. Абай становится заступником народа, он поэт-борец, у него непререкаемый нравственный авторитет. Он выступал против устаревших патриархально-родовых традиций сохранявших свою силу во времена Абая Молодежь воспринимает Абая как наставника. Среди «новой» молодежи и сыновья Абая – высокоодаренные юноши — Абиш, Магаш. Как любит их Абай, ведь он видит в них будущее своего народа. Большую роль на становление личности и творчества Абая сыграло дружба с русскими революционерами и знакомство с русской культурой. Литература и искусство – это особое место в жизни Абая. Он живет ими, он воспитывает новые таланты. Бесконечна его любовь к народному творчеству. Интересные сцены посвящены переводу Абаем «Письма Татьяны» А. С. Пушкина. Сделан не только перевод чудесных пушкинских строк, раскрывающих глубину чувства Татьяны, но и создана мелодия, новая песня. Абай этой песней выразил всю силу своего чувства к любимой им девушке. Так «Письмо Татьяны» обрело новую жизнь — оно стало любимой песней казахского народа. Абай и в конце жизни сохранил свои просветительские идеалы, верность делу народного процветания и непреклонность борца. Путь Абая — это был путь страданий, вызванных общественными и личными причинами. Он страдал из-за того, что унижен, оскорблен, угнетен его народ, из-за того, что всюду видны смрадные язвы окружающей патриархально-феодальной жизни. Он страдал из-за личных невосполнимых потерь: покинул мир его образованный, наделенный талантом сын Абдрахман, учившийся в Петербурге, а вслед за Абдрахманом и другой сын — одаренный поэт Магаш. Потеря сразу двух сыновей вместе с другими невзгодами оказалась для него непосильным бременем. Абай умирает, с тоской размышляя об участи одинокого дерева, сраженного бурей и гибнущего в неведении, дадут ли его рассеянные по миру семена благодатные всходы. «Когда умирает великий человек, свет, оставленный им, продолжает освещать пути человечества в течение долгих, долгих лет», — говорил Генри Лонгфелло. И Абай действительно тот великий человек, творчество которого и по нынешний день живет, и будет жить ещё долго.
Соңғы қосылған дүниелер » Шығармалар »